Το 30,6% του πληθυσμού της Κρήτης βιώνει υλική αποστέρηση. Το 15,7% έντονη αποστέρηση και το 5,8% ακραία αποστέρηση. Τι σημαίνει αυτό; Ότι χιλιάδες συμπολίτες μας αντιμετωπίζουν σοβαρή δυσκολία ή και αδυναμία να πληρώσουν δάνεια, λογαριασμούς κοινής ωφελείας, ενοίκια, θέρμανση, να κάνουν διακοπές μια εβδομάδα το χρόνο, να εξασφαλίσουν στη διατροφή τους ψάρι ή κρέας ή χορτοφαγικά ισοδύναμα γεύματα κάθε δύο ημέρες, να έχουν τηλεόραση αυτοκίνητο πλυντήριο τηλέφωνο να καλύψουν έκτακτες ανάγκες.
Αυτό προκύπτει από τα στοιχεία της έρευνας του περιφερειακού παρατηρητηρίου κοινωνικής ένταξης της Περιφέρειας Κρήτης που χαρτογραφεί την εξέλιξη των ανισοτήτων και της φτώχειας στο νησί τα οποία αποτυπώνονται μέσα από μια πολυεπίπεδη επιστημονική προσέγγιση και τεκμηρίωση.
Με βάση τα ίδια στοιχεία το νοτιοανατολικά τμήμα της Κρήτης έχει πυκνότητα σε θύλακες κοινωνικής αποστέρησης, όπως και το Ηράκλειο, όπου οι πλέον αποστερημένες περιοχές βρίσκονται δυτικά στον Ξεροπόταμο (νότια του Παγκρήτιου Σταδίου) και στις συνοικίες Καμίνια και Δειλινά, εντός των ενετικών τειχών στις συνοικίες παλιάς λαχαναγοράς και Λάκκου μέχρι το πάρκο Γεωργιάδη, ανατολικότερα στις συνοικίες του Πόρου και της Αγ. Αικατερίνης, στη Νέα Αλικαρνασσό, βόρεια στον οικισμό δυτικά της Αστυνομικής Διεύθυνσης Ηρακλείου και στον καταυλισμό στα ανατολικά του.
Σπουδαίο «εργαλείο»
Η έρευνα του περιφερειακού παρατηρητηρίου κοινωνικής ένταξης της Περιφέρειας Κρήτης, είναι ένα πραγματικά σπουδαίο «εργαλείο» στα χέρια της Περιφέρειας Κρήτης αφού για πρώτη φορά εφαρμόζεται μια καινοτόμος και πολυεπίπεδη ερευνητική προσέγγιση με στόχο τη χαρτογράφηση των θυλάκων υλικής αποστέρησης και φτώχειας σε όλη το νησί, η οποία στοχεύει στην πραγματική αποτύπωση των κοινωνικών αναγκών και προβλημάτων.
Παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα εξαιρετικά πλούσια στοιχεία της έρευνας που παρουσιάστηκαν στην τελευταία συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει ο δείκτης υλικής αποστέρησης που είναι ιδιαίτερα χρήσιμος για την εκτίμηση συνθηκών ακραίας φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού και των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων της Κρήτης.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ερευνητική δραστηριότητα του Παρατηρητηρίου ανάπτυξε καινοτόμα εργαλεία εντοπισμού και παρακολούθησης θυλάκων φτώχειας και αποστέρησης στην Κρήτης. Πρόκειται για μια εφαρμογή μέσω της οποίας καταγράφονται 786 «μικρές περιοχές» στην Περιφέρεια Κρήτης με ένα σύνολο δεικτών αποστέρησης εισοδήματος, απασχόλησης, εκπαίδευσης, στέγασης και αναγκών φροντίδας. Τα αποτελέσματα της εφαρμογής αποκαλύπτουν σημαντικές ανισότητες στο εσωτερικό της περιφέρειας και ειδικότερα τη συγκέντρωση αστικών θυλάκων αποστέρησης στο Ηράκλειο και την ύπαρξη ενός άξονα αποστέρησης Νότια και Ανατολικά της Κρήτης, που περιλαμβάνει επιμέρους αγροτικές κοινότητες.
Τι δείχνουν τα στοιχεία
Ειδικότερα, στην Κρήτη με βάση την έρευνα, προκύπτουν σημαντικά ευρήματα από την ανάλυση των επιμέρους αντικειμένων που απαρτίζουν τον δείκτη υλικής αποστέρησης. Όπως προκύπτει η βασικότερη παράμετρος που χαρακτηρίζει τα νοικοκυριά της Κρήτης είναι η αδυναμία πληρωμής έκτακτων δαπανών με ποσοστό της τάξης του 45,4%, όπως για παράδειγμα για την πληρωμή δαπανών υγείας, φροντιστηρίων ή επισκευές σπιτιού. Στη δεύτερη θέση, με ποσοστό 39,1%, εμφανίζεται η αδυναμία των νοικοκυριών να πραγματοποιήσουν διακοπές μιας εβδομάδας το χρόνο.
Η δυσκολία πληρωμής δανείων, ενοικίων, λογαριασμών κοινής ωφέλειας, κλπ. πλήττει το 25,1% των νοικοκυριών, που είναι κατά περίπου τέσσερις ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερο ποσοστό από τον μέσο όρο της χώρας. Ακολουθούν η έλλειψη αυτοκινήτου (22,1%) και επαρκούς θέρμανσης στο σπίτι (17,3%). Στις τελευταίες θέσεις συναντώνται η κατοχή διαρκών καταναλωτικών αγαθών (πλυντήριο, τηλεόραση, τηλέφωνο), εξαιτίας του γεγονότος ότι τα αγαθά αυτά είναι πλέον χαμηλού κόστους και εύκολη η πρόσβαση σε αυτά και ενδεχομένως τα νοικοκυριά τα διέθεταν πριν από την οικονομική κρίση και την επακόλουθη δημοσιονομική προσαρμογή στη χώρα.
Όπως φαίνεται από την ανάλυση, η Κρήτη εμφανίζει υψηλή υλική αποστέρηση που αποτελεί ίσως τον πιο αντιπροσωπευτικό δείκτη για τις συνθήκες διαβίωσης των νοικοκυριών. Το στοιχείο αυτό μαρτυρά πως παρότι ένας περιορισμένος αριθμός νοικοκυριών διαθέτει εισοδήματα που τα κατατάσσει ως φτωχά, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός νοικοκυριών (περίπου το 1/3) που αδυνατεί ή δυσκολεύεται να καλύψει βασικές ανάγκες και κυρίως τη δυνατότητα να ανταπεξέλθει σε έκτακτες αλλά αναγκαίες δαπάνες.
Όπως προέκυψε από την ανάλυση, η συμβολή της κοινωνικής προστασίας στη βελτίωση της κοινωνικής θέσης των νοικοκυριών στην Κρήτη βασίζεται κυρίως στις συντάξεις, ακολουθώντας το πρότυπο που παραδοσιακά χαρακτηρίζει τη χώρα. Οι λοιπές κοινωνικές μεταβιβάσεις παραμένουν περιορισμένες με αποτέλεσμα να μην επιτυγχάνεται ουσιαστική κάθετη αναδιανομή εισοδήματος και άρα σημαντικά οφέλη για τα άτομα που βρίσκονται χαμηλά στην εισοδηματική κλίμακα.
Τι αποτυπώνει ο χάρτης των αναγκών
Με βάση τη χαρτογραφικό αποτύπωση οι Περιφερειακές Ενότητες Ηρακλείου και Λασιθίου περιλαμβάνουν τις περισσότερες αποστερημένες κοινότητες της Κρήτης. Η Π.Ε. Ηρακλείου όχι μόνο συγκεντρώνει τις περισσότερες αποστερημένες περιοχές στην Κρήτη αλλά διακρίνεται και για την ύπαρξη αναλογικά με τις άλλες ενότητες λιγότερων μη-αποστερημένων περιοχών.
Το δεδομένο αυτό αποτελεί ένδειξη για διάχυση της αποστέρησης κι όχι απλώς για συγκέντρωση της σε θύλακες. Η περιφερειακή ενότητα Λασιθίου εμφανίζεται περισσότερο χωρικά και κοινωνικά διαιρεμένη (πολωμένη) από τις άλλες περιφερειακές ενότητες, καθώς τα ενδιάμεσα κλιμάκια περιλαμβάνουν αναλογικά λιγότερες περιοχές. Οι περιφερειακές ενότητες Ρεθύμνου και Χανίων περιλαμβάνουν λίγες “περισσότερο αποστερημένες περιοχές” και πολλές “λιγότερο αποστερημένες” περιοχές.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το παραπάνω γράφημα υλικής αποστέρησης σε επίπεδο δήμων. Στην κορυφή βρίσκεται ο Δήμος Γόρτυνας με ποσοστό 71%, ακολουθεί ο Δήμος Φαιστού με ποσοστό 57,7% και στη συνέχεια ο Δήμος Βιάννου με ποσοστό 56,30%
Τα στοιχεία της υλικής αποστέρησης ανά Δήμο
Από την χαρτογράφηση ανά Δήμο, προκύπτει ότι οι Δήμοι στους οποίους οι αποστερημένες κοινότητες αποτελούν την πλειονότητα των κοινοτήτων που τους συγκροτούν είναι οι δήμοι Γόρτυνας, Φαιστού, Βιάννου, Σητείας, Ιεράπετρας και Μινώας Πεδιάδας.
Στο Δήμο Ηρακλείου 27 μικρές χωρικές ενότητες περιλαμβάνονται στις πλέον αποστερημένες περιοχές της Κρήτης. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα στοιχεία που αφορούν την κατανομή της αποστέρησης στο εσωτερικό των μητροπολιτικών περιοχών του Ηρακλείου και των Χανίων.
Η σύγκριση των δυο αστικών κέντρων απεικονίζει ότι δηλαδή στο Ηράκλειο εντοπίζονται αρκετές αποστερημένες περιοχές ενώ στα Χανιά μόνο δυο Σπλάντζια και Κουμ Καπί. Στο Ηράκλειο οι πλέον αποστερημένες περιοχές βρίσκονται δυτικά στον Ξεροπόταμο (νότια του Παγκρήτιου Σταδίου) και στις συνοικίες Καμίνια και Δειλινά, εντός των ενετικών τειχών στις συνοικίες παλιάς λαχαναγοράς και Λάκου μέχρι το πάρκο Γεωργιάδη, ανατολικότερα στις συνοικίες του Πόρου και της Αγ. Αικατερίνης, στη Νέα Αλικαρνασσό, βόρεια στον οικισμό δυτικά της Αστυνομικής Διεύθυνσης Ηρακλείου και στον καταυλισμό στα ανατολικά του.
Σύμφωνα με την προϊσταμένη του Παρατηρητηρίου Κατερίνα Βλασάκη η χαρτογράφηση της συνολικής πολλαπλής αποστέρησης στην Περιφέρεια Κρήτης φανερώνει την ύπαρξη ενός άξονα αποστέρησης νότια και ανατολικά της Κρήτης που περιλαμβάνει επιμέρους αγροτικές κοινότητες και τη συγκέντρωση αστικών θυλάκων αποστέρησης στο Ηράκλειο. Στις αστικές περιοχές καταγράφονται πολλαπλές μορφές αποστέρησης που έχουν αναφορά στην υψηλή ανεργία, στους μακροχρόνια ανέργους λόγω covid, στην ανειδίκευτη εργασία. Επίσης υπάρχουν αυξημένες ανάγκες φροντίδας ανήλικου πληθυσμού, δηλαδή βρεφικών σταθμών.
Κυρίαρχο αναδεικνύεται το στεγαστικό πρόβλημα, ενώ υψηλότατα είναι τα ποσοστά ενεργειακής στέρησης. Επίσης έχει καταγραφεί ότι στις περιαστικές περιοχές μεγάλο μέρος του πληθυσμού στερείται θέρμανσης και μόνωσης των κατοικιών του, ενώ πολλοί κάνουν και χρήση του στεγαστικού επιδόματος. Σε σχέση με τις αγροτικές περιοχές, καταγράφεται πολλαπλή αποστέρηση στην υψηλή εκπαίδευση των νέων, υπάρχει χωρική απομόνωση, δυσκολία πρόσβασης σε υπηρεσίες και μεγαλύτερες ανάγκες στην φροντίδα ηλικιωμένων.
Κίσαμος και Ν. Χανίων
Ο Δήμος Κισάμου βρίσκεται στην 17η θέση του γραφήματος που αποτυπώνει την αποστέρηση στους Δήμους Κρήτης, με ποσοστό μόλις 3,40%, ενώ χαμηλότερα ποσοστά εμφανίζει ο Δήμος Χανίων (2,90%) και μηδενικά οι Δήμοι Αποκορώνου και Γαύδου.
Υψηλότερα ποσοστά από τον Δήμο Κισάμου, και μάλιστα ποσοστά που αγγίζουν ή ξεπερνούν διψήφιο ποσοστό, εμφανίζουν ο Δήμος Καντάνου – Σελίνου (21,40%), ο Δήμος Πλατανιά (11,10%) και ο Δήμος Σφακίων (9,80%).
