Τα παλιά τα πλυσταριά ήταν τα πλυντήρια μας άλλης εποχής. Υπήρχαν στο σύνολο των αγροτόσπιτων της Κρήτης και ενώ φτιάχνονταν για το πλύσιμο των ρούχων τελικά επιτελούσαν κι άλλα χρέη…
Το πλυσταριό ήταν επίσης η μπανιέρα για τα μικρά παιδιά. Ξεδίψαγε τα ζώα του νοικοκύρη και των επισκεπτών, άσπριζε το λινάρι, ενώ συχνά εκτελούσε χρέη πατητηριού και νεροχύτη!
Το πλυσταριό λειτουργούσε και ως νεροχύτης ειδικά όταν στα σπιτικά έσφαζαν ζώα ή ετοίμασαν φαγητά όπως τα γαρδουμάκια και οι ομαθιές…
Για όλα αυτά, τα τόσο απλά και τόσο αγνά, μας μιλά ο λαογράφος κ. Γιώργος Χουστουλάκης, ο οποίος αναφέρει: “Το «πλυντήριο» της εποχής, ήταν κάποτε το πλυσταριό του σπιτιού, το οποίο δέσποζε σε κάθε αγροτόσπιτο… Το πλυσταριό είχε διάφορες ονομασίες, λεγόταν επίσης “στερνάκι”, ή “γούρνα”.
Βασική χρήση του από την στιγμή που πήγε το νερό σε κάθε σπίτι, ήταν να πλένονται εκεί όλα τα ρούχα, είτε με πράσινο σαπούνι, είτε με σκόνη, είτε με αλουσά. Δεν γέμιζε η γούρνα του νερό μονάχα για να πλένουν ρούχα οι νοικοκυρές, αλλά χρησίμευε και για… μπανιέρα!
Εκεί έβαζαν για να κάνουν μπάνιο τα μικρά παιδιά της οικογένειας, κυρίως τα καλοκαίρια! Εκεί άνοιγαν τη βρύση για να πιούν νερό και να ξεδιψάσουνε τα «χτήματα» τους (τετράποδα μεταφορικά ζώα), κατσίκες, πρόβατα κλπ. Εκεί παραδίπλα έδεναν και το κτήμα του μουσαφίρη, σε ειδική πέτρα με τρύπα.
Οι πέτρες αυτές που είχαν τρύπα, όπως στην φωτογραφία, ονομαζόταν «θελόπετρες» ή δεματαρόπετρες, γιατί είχαν αυτή τη «θηλιά», τη τρύπα δηλαδή που πέρναγε το σχοινί του ζώου.
Μα ασφαλώς, όσο θα κάνουν το ραέτι του μουσαφίρη και θα τον φιλοξενούν καθώς πρέπει, δροσιζόταν και το ζώο του, δίπλα στη γούρνα με το νερό!
Το πλυσταριό το έφτιαχναν συνήθως οι ίδιοι οι άνδρες του σπιτιού, είτε αδειάζοντας μεγάλες πέτρες και το έκαναν πέτρινο ή ακόμα με πέτρες άμμο και τσιμέντο. Πήγαιναν σε λόφους ή σε ποτάμια που είχαν ψιλή άμμο, φόρτωναν ένα δύο “μιγομάκια” στο μουλάρι ή στο γαϊδούρι και το πήγαιναν σπίτι. Αφού έφερναν πέτρες ασβέστη και τσιμέντο έχτιζαν τελικά το πλυσταριό τους έτσι όπως το φαντάστηκαν! Έβαζαν πάντως μπόλικο τσιμέντο στη λάσπη τους για να μην έχει διαρροές. Στον πάτο μπροστά άφηναν και μια τρύπα να αδειάζει το νερό και κάποιοι έβαζαν και ένα “πιπιρόλι” δηλαδή μεταλλικό σωληνάκι, για να χύνονται τα νερά πιο μακριά, χωρίς να γλύφουν το τοίχωμα.
Κάποιοι μερακλήδες έφτιαχναν δυο γούνες, μια για πρόπλυση και μια για τη τελική πλύση των ρούχων! Έκαναν και γραμμές στο πλάι μπροστά στη κάθε γούρνα πριν πήξει ο τσιμέντο, για να τρίβονται καλύτερα κατά το πλύσιμο τα βαριά ρούχα, χτυπώντας τα και με τον κόπανο…
Στο τέλος, για ομορφιά, πολλοί το “γυάλιζαν” κιόλας! Δηλαδή, όσο ήταν νωπό το τσιμέντο, του “κούκιζαν” σκόνη τσιμέντου, και μετά το πέρναγαν με απαλό σφουγγάρι, ρίχνοντας πάνω του λίγο νερό, και έτσι έδειχνε ομορφότερο, παράλληλα ήταν και πιο στεγανό! Η δουλειά αυτή λεγόταν “γυαλί”. Το πλυσταριό, και τι δεν σήμαινε εκείνα τα χρόνια!
Ήταν, εκτός των άλλων, και το μίνι πατητήρι για να πατήσουν μερικά τα λίγα σταφύλια τους, είτε για να κάμουν πετιμέζι, είτε μουσταλευριά, είτε κεφτέργια και γιατί όχι και κρασί! Το πλυσταριό ήταν εκείνο που έβαζαν τα χονδρά ρούχα και από πάνω έριχναν αλουσά από στάχτη για να καθαρίσουν. Το πλυσταριό ήταν εκείνο που έβαζαν το λινάρι μετά την επεξεργασία, και έριχναν από πάνω μια αθομαντίλα και έριχναν αλισίβα για να το λευκάνουν, γιατί από τη φύση του το λινάρι είναι λίγο κιτρινωπό.
Στο πλυσταριό ξέπλεναν τις κοιλιές, τα αντεράκια και τα ποδαράκια που τσουδούσαν και έφτιαχναν τα γαρδουμάκια παραμονή του νέου έτους αντί μαγειρίτσα. Στο πλυσταριό ξέπλεναν στο τέλος όλα τα κατσαρολικά κι όλα τα σκεύη τη περίοδο στα χοιροσφάγια.
Γενικά, οπότε έσφαζαν κάποιο οζό, αρνί, χοίρο ή κατσίκι σε γιορτή σε βάφτιση κλπ, ή έσφαζαν ακόμα και ένα κουνέλι ή μία κότα, στο πλυσταριό τα κατάστεναν. Πολλές φορές, λοιπόν, έπαιζε και ρόλο νεροχύτη! Συχνά λουζόταν όλη η οικογένεια κάτω από το πλυσταριό και έπλεναν και τα πόδια τους, με αποτέλεσμα η χρήση του πλυσταριού να είναι πολλαπλή και σχεδόν καθημερινή.
Όμως σε πολλά σπίτια έπαψε το πλυσταριό να είναι πλέον ζωντανός τόπος δροσιάς και μια μικρή όαση για όλα τα ζωντανά, ή τόπος καθαριότητας γενικά. Ξεχάστηκε κι αυτό και ρήμαξε μαζί με όλο το υπόλοιπο σπίτι, σε κάποιες περιπτώσεις, μαζί και με όλο το χωριό.
Όμως, στην Κρήτη ακόμα υπάρχουν σπίτια που διατηρούν το πλυσταριό τους σαν μικρή όαση δροσιάς και το χρησιμοποιούν στη καθημερινότητά τους για χίλιους δύο σκοπούς, το ίδιο δηλαδή όπως και οι παλαιότεροι!
Οι παλιές γυναίκες που είναι λάτρεις «του πλυσίματος στο χέρι», ακόμα κι αν διαθέτουν πλυντήριο, και σήμερα ακόμα το πλυσταριό το έχουν για καθημερινή χρήση! Σε αυτό το πλυσταριό θάφτηκαν όλες οι παλιές δόξες, αγωνίες και λαχτάρες του μεγαλώματος των παιδιών και της πορείας της οικογένειας…
