Μέσα σε μια περίοδο έντονης ακρίβειας και «καυτού» κόστους για θέρμανση, καλοδεχτήκαμε τις ιδιαίτερα αυξημένες φετινές χειμερινές θερμοκρασίες στη χώρα μας, με εξαίρεση το πρώτο δεκαπενθήμερο του Φεβρουαρίου. Η μεγάλη ηλιοφάνεια και οι υψηλές θερμοκρασίες διαμόρφωσαν πιο ευνοϊκές συνθήκες για τα οικονομικά «παγωμένα» νοικοκυριά. Αλλά τι σημαίνει αυτό για το περιβάλλον; Μήπως η τωρινή ανακούφιση οδηγεί σε μπελάδες;
Η θερμοκρασιακή εικόνα των δύο πρώτων μηνών του φετινού χειμώνα ήταν πραγματική πολύ θερμή. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ο Ιανουάριος ήταν ο πιο θερμός από το 2010 στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, ενώ ο Δεκέμβριος ο πιο ζεστός των τελευταίων 12-13 ετών σε όλη την Ελλάδα. «Οι θερμοκρασιακές αποκλίσεις προς τα πάνω του φετινού Δεκεμβρίου και Ιανουαρίου από τους μέσους όρους της δεκαετίας 2010-2019, η οποία επίσης ήταν μια θερμή δεκαετία, είναι εντυπωσιακές», λέει στην kathimerini.gr ο Κώστας Λαγουβάρδος, διευθυντής Ερευνών του Αστεροσκοπείου Αθηνών και επιστημονικά υπεύθυνος του meteo.gr. Στην Αθήνα τον Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο καταγράφηκε, σύμφωνα με ανάλυση του Πανεπιστημίου Αθηνών, αυξημένη μέση θερμοκρασία κατά 2,6° C από την κλιματική τιμή της δεκαετίας 1960-1990.
Βεβαίως, λόγω του ψυχρού κύματος «Μπάρμπαρα» οι θερμοκρασίες τον Φεβρουάριο βρέθηκαν κάτω των κανονικών τιμών, ειδικά στη νότια Ελλάδα, που ήταν μειωμένες από 0,5° C έως 1,2° C (Κρήτη και νησιά Αιγαίου). «Στη Μακεδονία όμως οι θερμοκρασίες ήταν ακόμα και τον Φεβρουάριο πάνω από τον μέσο όρο της προηγούμενης δεκαετίας, κατά 1,1° C. Aρα συνολικά ο χειμώνας φέτος ήταν πολύ πιο θερμός, από τους μέσους όρους της δεκαετίας 2010-19, με πιο έντονη έκφραση αυτής της τάσης στη Βόρεια Ελλάδα», λέει ο κ. Λαγουβάρδος.
Ο Ιανουάριος ήταν ο πιο θερμός από το 2010 στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, ενώ ο Δεκέμβριος ο πιο ζεστός των τελευταίων 12-13 ετών σε όλη την Ελλάδα.
Η αναστάτωση στη φύση τους προηγούμενους μήνες είναι γενική. Οι αρκούδες στη Βόρεια Ελλάδα άργησαν να πέσουν φέτος σε λήθαργο, αν κι αυτό δεν θεωρείται πολύ επιβαρυντικό γι’ αυτές. Πολλά φυτά ξεγελάστηκαν και ανθοφόρησαν πρόωρα, ενώ σε αρκετές περιοχές τα μελίσσια αισθανόμενα την αλλαγή και τη ζέστη μπήκαν σε ανοιξιάτικους ρυθμούς, με κίνδυνο απωλειών στη συνέχεια λόγω έλλειψης τροφής σε συνθήκες ψύχους. Αυτό που είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι πως δεν πρόκειται για κάποια φετινή εξαίρεση και διακυμάνσεις. Η συνολική καμπύλη των χειμερινών θερμοκρασιών στην Ελλάδα (και όχι μόνο) είναι ανοδική, με πιο έντονο ρυθμό την τελευταία δεκαετία, επιβεβαιώνοντας και τα κλιματικά μοντέλα που προβλέπουν μια πολύ ανησυχητική πορεία υπερθέρμανσης.
Επιπλέον, ιδιαίτερα προβληματίζουν τα φαινόμενα άνυδρου χειμώνα, με λιγότερες βροχοπτώσεις ανά περιοχές και λιγότερα χιόνια. Σύμφωνα με την καταγραφή του meteo.gr, ο μέσος όρος χιονοκάλυψης των ετών 2004-2022 είναι στα επίπεδα του 6%-10% της επιφάνειας της χώρας από τα μέσα Δεκεμβρίου, ενώ τον Ιανουάριο και μέχρι τις 20 Φεβρουαρίου κινείται από 10%-17%. Φέτος, έπεσε λίγο χιόνι τέλη Νοεμβρίου και τον Δεκέμβριο (2%-3% κάλυψη) η χιονόπτωση άρχισε να γίνεται αισθητή μετά τις 6 Ιανουαρίου και κινήθηκε στον μέσο όρο από τα τέλη Ιανουαρίου και μέχρι τις 15 Φεβρουαρίου, που αρχίζει πάλι να υπάρχει μείωση της χιονοκάλυψης. Aρα, συνολικά μέχρι τώρα η χιονόστρωση φέτος είναι αρκετά μειωμένη.
Με βάση την αντίφαση ανάμεσα στην ευπρόσδεκτη από πολλούς χειμερινή «ζεστασιά» και τα ερωτήματα που προκύπτουν για την κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον, η «Κ» έθεσε τα ερωτήματα «τι μας χρειάζεται ο χειμώνας;» και «πώς θα ήταν η ζωή μας χωρίς αυτόν;» σε επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων, αλλά και επαγγελματίες του χειμερινού τουρισμού, χωρίς να παραλείπει και την καλλιτεχνική ματιά. Οι οπτικές είναι αναμφίβολα πολλές. Δύσκολα ωστόσο μπορεί κανείς να φανταστεί τη λειτουργία του οικοσυστήματος και μέσα σε αυτό και του ανθρώπου, χωρίς και τις τέσσερις εποχές. Oπως στο ομότιτλο μουσικό έργο του Αντόνιο Βιβάλντι όλες οι εποχές έχουν την ομορφιά τους.
Χάσαμε χιόνια, χάσαμε βροχές
Ζούμε σε μια περίοδο κλιματικής ανωμαλίας, με καθοριστική την επίδραση του ανθρώπου. Τα όσα έγιναν φέτος τον χειμώνα είναι πολύ χαρακτηριστικά. Είδαμε τη φοβερή επέκταση ακραίων συνθηκών σε Καναδά και Ηνωμένες Πολιτείες, όταν το λεγόμενο πολικό μέτωπο εκδηλώθηκε φέτος με πολύ άγριο τρόπο, κατεβάζοντας πολύ ψυχρές αέριες μάζες μέχρι και στο Τέξας και παγώνοντας –κυριολεκτικά– μεγάλες περιοχές των ΗΠΑ. Φέτος διαμορφώθηκε ένα πολύ ισχυρό χαμηλό σύστημα στον Καναδά, που προκάλεσε αυτό το πολύ ιδιαίτερο φαινόμενο. Γιατί συνέβη αυτό; Δεν έχει απαντηθεί ακόμα, οι επιστήμονες το ερευνούν. Για να καταλάβουμε όμως την αλληλεπίδραση των φαινομένων, στην άλλη πλευρά αυτού του κύματος, στην Ευρώπη, διαμορφώθηκε ένας πιο ήπιος χειμώνας. Μάλιστα, ειδικά στη νοτιοανατολική πλευρά, που βρίσκεται και η Ελλάδα, οι δύο πρώτοι μήνες του χειμώνα κύλησαν με υψηλές θερμοκρασίες.
– Τι συνέπειες είχε αυτό στην Ελλάδα;
– Ειδικά το πρώτο δίμηνο, χάσαμε μεγάλο μέρος του χειμώνα, χάσαμε χιόνια, χάσαμε βροχή. Και πρέπει να γνωρίζουμε πως το χιόνι είναι ευεργετικό. Μένει περισσότερο στα βουνά, τροφοδοτεί τον υδροφόρο ορίζοντα με υπέροχο τρόπο. Τα βουνά είναι οι υδάτινοι πύργοι του πλανήτη μας. Aρα, υπάρχει κίνδυνος για παρατεταμένο έλλειμμα υπόγειων υδάτων, υποβάθμιση της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα, με συνέπεια την υπεράντληση ειδικά στην ανατολική Ελλάδα. Στη δυτική Ελλάδα τα πράγματα είναι καλύτερα, γιατί μειώθηκαν λιγότερο οι βροχοπτώσεις. Η συνολική κατάσταση θα εξαρτηθεί βεβαίως από το τι καιρό θα κάνει τους επόμενους μήνες. Υπάρχει πάντως σοβαρή ανησυχία για τη λειψυδρία, ενώ ήδη οι δείκτες ξηρασίας είναι σε πολύ επικίνδυνα επίπεδα.
– Πού βρίσκεται η αιτία των φαινομένων;
– Είναι μια σύνθετη διαδικασία, καθώς οι εποχές του χρόνου καθορίζονται καταρχάς από τη θέση κάθε περιοχής της Γης, καθώς αυτή περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο και γύρω από τον εαυτό της. Τις τελευταίες δεκαετίες όμως παρατηρούμε μια τάση συρρίκνωσης του χειμώνα και επιμήκυνση των θερμών περιόδων. Η αλλαγή αυτή στα τέλη του 20ού αιώνα και στις αρχές του 21ου είναι αποτέλεσμα των πολύ υψηλών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Πριν από τη βιομηχανική επανάσταση υπήρχαν 280 μόρια CO2 σε ένα εκατομμύριο μόρια αέρα, τώρα ξεπερνούν τα 400 και υπολογίζεται πως εάν συνεχίσουμε έτσι θα φτάσουμε στα 700 μόρια CO2 ανά εκατομμύριο μετά το 2050, ίσως και νωρίτερα. Είναι επιτακτική ανάγκη να υπάρξει αλλαγή πλεύσης, η χρήση ορυκτών καυσίμων πρέπει να σταματήσει.
– Τελικά, τον θέλουμε τον χειμώνα;
– Ο χειμώνας είναι απαραίτητος για να γεμίσει η υδάτινη μπαταρία του πλανήτη. Το νερό είναι βασικός κινητήρας της ζωής. Χωρίς νερό, φως και CO2, στις κατάλληλες ποσότητες, τίποτα δεν μπορεί να γίνει. Τον χειμώνα επίσης υπάρχει μια γενική ανάπαυλα στη φύση, ενώ ολόκληρα οικοσυστήματα ζώων και φυτών έχουν αναπτυχθεί με βάση την ύπαρξή του και την αλληλουχία των εποχών. Η χειμερινή περίοδος όμως είναι και μια ιδιαίτερη φάση για την κοινωνική ζωή. Υπάρχουν οι τελετές και οι γιορτές, Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Καρναβάλι. Eχει αποτυπωθεί στη λογοτεχνία, αλλά και στη μουσική. Είναι πολύ χαρακτηριστικό το έργο του Τσαϊκόφσκι, που τον αποτυπώνει με μελωδίες ηρεμίας που διακόπτονται με δυνατά ξεσπάσματα. Ας μην ξεχνούμε την ανάγκη και την ομορφιά της εναλλαγής. Oταν βλέπω τη θάλασσα, μ’ αρέσει να τη βλέπω και φουρτουνιασμένη και ήρεμη.
Κίνδυνος για πυρκαγιές
Η παρατεταμένη καλοκαιρία από τον Νοέμβριο του 2022 μέχρι σήμερα (με εξαίρεση το χειμωνιάτικο πρώτο δεκαπενθήμερο του Φεβρουαρίου) καταγράφεται ως κλιματική αστάθεια, που εκτιμάται βάσιμα ότι συνδέεται με την κλιματική αλλαγή. Άλλωστε η ανάλυση των μέσων ετήσιων θερμοκρασιών στην Ελλάδα για το διάστημα 1901-2021 για τη χειμωνιάτικη περίοδο εμφανίζει μία σημαντικά αυξητική τάση από το 1991 και μετά. Σημειώνεται επίσης ότι οι μέσες θερμοκρασίες του Νοεμβρίου και Δεκεμβρίου 2022 και του Ιανουαρίου 2023 για την Αθήνα, ήταν κατά περίπου 2,5 βαθμούς Κελσίου υψηλότερες από τις αντίστοιχες θερμοκρασίες για τις κλιματικές περιόδους 1960-1990 και 1990-2020.
Αν η παρατεταμένη καλοκαιρία βοήθησε στην αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης, δεν παύει να επηρέασε τον υδρολογικό κύκλο καθώς προκάλεσε μείωση των βροχοπτώσεων και καθυστερημένες χιονοπτώσεις. Από την ανάλυση των στοιχείων για τον φετινό χειμώνα, προκύπτει ότι δύσκολα οι βροχές που θα ακολουθήσουν τους επόμενους λίγους μήνες, θα καλύψουν τις ποσότητες βροχής που «χάθηκαν» στο διάστημα από τον Νοέμβριο 2022 μέχρι τον Ιανουάριο 2023. Για παράδειγμα στην Αθήνα, ενώ ο μέσος όρος μηνιαίας βροχόπτωσης για την περίοδο 1991-2020 είναι 72,3 χιλιοστά για τον Νοέμβριο, 84,7 χιλιοστά για τον Δεκέμβριο και 76,3 χιλιοστά για τον Ιανουάριο, φέτος στο κέντρο της πόλης καταγράφηκαν 43,2 χιλ. τον Νοέμβριο 2022, 8,6 χιλ. τον Δεκέμβριο 2022 και 12,1 χιλ. τον Ιανουάριο 2023.
Οι ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες και οι περιορισμένες βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις προκαλούν μείωση της υγρασίας του εδάφους, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο για δασικές πυρκαγιές. Σχετικές μελέτες αναφέρουν αυξημένη συχνότητα και ένταση των δασικών πυρκαγιών κατά τους θερινούς μήνες, όταν κατά τους μήνες που προηγούνται οι βροχοπτώσεις είναι περιορισμένες ή/και οι θερμοκρασίες υψηλότερες από τον κλιματικό μέσο όρο. (Πηγή: Pyrgou A., Santamouris M., Livada I., Cartalis C., 2019)
Το κατά πόσον ο ιδιαίτερα ήπιος φετινός χειμώνας θα επαναλαμβάνεται και τα επόμενα έτη είναι δύσκολο να εκτιμηθεί και μακροπρόθεσμες προβλέψεις τέτοιου είδους είναι παρακινδυνευμένες. Σε κάθε περίπτωση οι κακοκαιρίες δεν θα σταματήσουν και ο χειμώνας δεν θα χαθεί. Δεν θα είναι όμως ακριβώς αυτός που ξέραμε, καθώς όλα τα κλιματικά μοντέλα δείχνουν ότι θα είναι ηπιότερος σε όλη την επικράτεια αν και ιδιαίτερα στη νότια Ελλάδα. Η Ανατολική Μεσόγειος θεωρείται άλλωστε κλιματικό «hot spot», υπό την έννοια ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής φαίνεται ότι είναι εντονότερες σε σύγκριση με άλλες περιοχές του πλανήτη.
Οι καλλιέργειες αποσυντονίζονται
«Κλιματολογικές συνθήκες σαν αυτές που εμφανίστηκαν φέτος ειδικά τους δύο πρώτους μήνες του χειμώνα επηρεάζουν όλες τις καλλιέργειες, καθώς αυτές έχουν προσαρμοστεί σε συγκεκριμένες κλιματικές συνθήκες. Για παράδειγμα για τις δενδρώδεις καλλιέργειες είναι απαραίτητες οι χαμηλές θερμοκρασίες για να “σπάσει” ο λήθαργός τους και να ξεκινήσει η διαδικασία της ανθοφορίας τους», λέει στην «Κ» ο Γεώργιος Ψαρράς, ερευνητής του ΕΛΓΟ «Δήμητρα» και διευθυντής του Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου στα Χανιά.
«Τα φυτά χρειάζονται μια ορισμένη χρονική περίοδο με συνθήκες κρύου, κατά τη χειμερινή περίοδο, για να πάρουν τo μήνυμα και να ξεκινήσει η διαδικασία. Από την άλλη, εάν υπάρχει παρατεταμένη καλοκαιρία μέσα στους χειμερινούς μήνες, τότε κάποιες καλλιέργειες μπορεί να ξεκινήσουν την ανθοφορία τους πιο νωρίς και να τους πιάσει η βαρυχειμωνιά αργότερα. Μία άλλη αρνητική συνέπεια κλιματικών συνθηκών σαν αυτές που περάσαμε είναι πως εάν έχουμε λίγες βροχοπτώσεις τον χειμώνα δημιουργείται πρόβλημα στο απόθεμα νερού στο έδαφος, με αποτέλεσμα μη ποτιστικές καλλιέργειες, όπως η ελιά, να δυσκολεύονται το καλοκαίρι να βρουν νερό», συμπληρώνει ο κ. Ψαρράς.
Αναφερόμενος σε άλλες αρνητικές πλευρές, ο ερευνητής του ΕΛΓΟ «Δήμητρα» σημειώνει πως «οι πιο υψηλές θερμοκρασίες διευκολύνουν τους εχθρούς των φυτών, τις ασθένειες των καλλιεργειών. Για παράδειγμα, ήδη στις ελιές στην Πελοπόννησο καταγράφονται φέτος αρκετά προβλήματα, καθώς ο δάκος δεν σταμάτησε. Oταν πιάνει πολύ κρύο ο δάκος δεν είναι δραστήριος ή μπαίνει στο χώμα. Το ίδιο συμβαίνει και με τα έντομα γενικότερα».
– Τι μπορεί να γίνει εάν συνεχιστεί αυτή η κλιματική κατάσταση; Μπορούν τα φυτά να προσαρμοστούν;
– Δεν είναι τόσο εύκολο. Εδώ μιλάμε για το DNA των φυτών, δεν μπορεί μια ποικιλία να αλλάξει τις ανάγκες μόνη της. Από κει και πέρα μπορεί να υπάρξει παρέμβαση του ανθρώπου: Είτε να τροποποιήσουμε τις καλλιέργειες είτε να αλλάξουμε τελείως καλλιέργειες, είτε να αλλάξουμε τις καλλιεργητικές συνήθειές μας, αλλά τίποτα απ’ αυτά δεν είναι κάτι εύκολο, ούτε γίνεται αυτόματα. Θέλει έρευνα, δοκιμές, χρόνο.
– Θα μπορούσε η άνοδος της θερμοκρασίας τον χειμώνα να διευκολύνει την παραγωγή στα θερμοκήπια;
– Οι ετήσιες καλλιέργειες έχουν μεγαλύτερη αυτονομία από τις δενδρώδεις, με την έννοια πως μπορείς να αποφασίσεις πότε και πώς τις ξεκινάς. Πάντως όσο κι αν ο καιρός αλλάζει δεν είναι καθόλου ασφαλές για έναν παραγωγό που χρησιμοποιεί θερμοκήπια να βγάλει την καλλιέργεια εκτός.
Ζέστη, φως και ορμόνες
Το ποιες είναι οι επιπτώσεις της αλλαγής των εποχών στην ανθρώπινη διάθεση είναι μια περιοχή που έχει ερευνηθεί ιδιαίτερα. Μία παράμετρος είναι το φως, η έκθεση στον ήλιο και η παρουσία φωτός στο περιβάλλον, που λειτουργεί θετικά. Τον χειμώνα έχουμε λιγότερο φως κι αυτό αναμφίβολα επιδρά.
Συνολικά η εποχή του χειμώνα μπορεί να οδηγεί σε εσωστρέφεια, δεν υπάρχει η εξωστρεφής δραστηριότητα και η επαφή με τη φύση, που είναι ευεργετική. Η φύση είναι πολλές φορές αφιλόξενη τον χειμώνα κι αυτό έχει αρνητικές επιπτώσεις. Υπάρχει επίσης η εποχική συναισθηματική διαταραχή, μια εγγενής ευαισθησία, με μεγαλύτερη συσχέτιση της διάθεσης με τον καιρό σε ορισμένους ανθρώπους. Σε κάποιους εμφανίζεται τον χειμώνα, σε άλλους το καλοκαίρι. Oσον αφορά ειδικά την καταθλιπτική εκτροπή αυτή εκδηλώνεται περισσότερο τον χειμώνα. Οπωσδήποτε και το ηλιακό φως και συγκεκριμένα ο περιορισμός του τον χειμώνα παίζει ρόλο.
Από την άλλη, η εναλλαγή εποχών είναι ωφέλιμη. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος διψάει για αλλαγές, για νέες εικόνες. Θέλει να επεξεργάζεται νέα δεδομένα, είναι αναλυτής, θέλει να αναλύει δεδομένα. Έτσι προκρίθηκε από τη φυσική επιλογή. Η μονότονη καθημερινότητα, η επανάληψη της ίδιας μέρας, σαν να είσαι σε ένα κελί, οδηγεί σε έναν εγκέφαλο που νοσεί. Η αλλαγή παραστάσεων, η εναλλαγή δραστηριοτήτων βοηθούν. Απ’ αυτή τη σκοπιά η κατάργηση των εποχών, η ομογενοποίηση του χρόνου δεν θα μας έκανε καλό. Χρειαζόμαστε και τις τέσσερις εποχές, χρειαζόμαστε και τον χειμώνα.
Τι θα γίνει σε ένα πιο θερμό περιβάλλον; Eρευνα στη Σκανδιναβία έχει δείξει πως στη διάρκεια των θερμότερων εποχών, υπάρχουν αλλαγές στη δραστηριότητα και μεγαλύτερη εγκληματικότητα το καλοκαίρι. Πέρα από την ευχέρεια της δραστηριότητας, ειδικά στις βόρειες χώρες, είναι γνωστό πως στο θερμότερο κλίμα αυξάνεται η τεστοστερόνη και η σεροτονίνη, ο κύριος διαβιβαστής της ανθρώπινης διάθεσης.
Έχει καταγραφεί σε επιστημονικές μελέτες πως η αύξηση κατά δύο βαθμούς Κελσίου της παγκόσμιας θερμοκρασίας ενδέχεται να οδηγήσει σε αύξηση 3% των βίαιων εγκλημάτων στις χώρες της εύκρατης ζώνης, όπως η Ευρώπη. Επίσης, έχει καταγραφεί πως την άνοιξη και το καλοκαίρι είναι αυξημένα κατά 12% τα περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης.
Στη Δοϊράνη, «Πίσω από τις θημωνιές»
Αυτές τις ημέρες παίζεται στις αίθουσες μια πολύ ενδιαφέρουσα ελληνική ταινία, με τίτλο «Πίσω από τις θημωνιές», η ιστορία της οποίας εκτυλίσσεται μέσα στον χειμώνα στην περιοχή της λίμνης Δοϊράνης, στα σύνορα Ελλάδας – Βόρειας Μακεδονίας. Ρωτήσαμε την Ασημίνα Προέδρου, σκηνοθέτρια της ταινίας, γιατί επέλεξε τη χειμωνιάτικη περίοδο. «Καθώς έχω γράψει και το σενάριο της ταινίας, περνούσαν από το μυαλό μου ήδη από την αρχή, και καθ’ όλη τη διάρκεια της συγγραφής, διάφορες ιδέες για το πώς θα το σκηνοθετήσω – σε σχέση με την αισθητική της ταινίας, το ύφος, τα πλάνα, τη γενική αίσθηση που ήθελα να βγάζει στον θεατή. Ιδέες που επηρέαζαν φυσικά και τις ίδιες τις σεναριακές αποφάσεις. Η επιλογή των χειμωνιάτικων γυρισμάτων έγινε για τους εξής λόγους: Αφενός ήθελα να εντάξω στην ιστορία το ποντιακό έθιμο των Μωμόγερων, η αναβίωση του οποίου συμβαίνει το δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων. Κι αυτό γιατί ήθελα να δώσω στην ταινία μια αίσθηση καρναβαλιού, που θα λειτουργούσε αντιστικτικά με το σκοτεινό της θέμα, δίνοντας μια αίσθηση ανάτασης. Ταυτόχρονα, θέλησα να αξιοποιήσω τα παγανιστικά στοιχεία του εθίμου, ενώ το νυφικό των Μωμόγερων ήταν ο τρόπος να εντάξω ρεαλιστικά στην αφήγηση το νυφικό-λευκό φόρεμα. Ενα λάιτ μοτίφ που υπάρχει σε διάφορα σημεία της ταινίας, παίρνοντας έναν συμβολικό χαρακτήρα. Αφετέρου ήθελα τα καλάμια στη λίμνη της Δοϊράνης να έχουν εκείνο το καφεκίτρινο χρώμα, που παίρνουν τον χειμώνα. Είχα στο μυαλό μου μια συγκεκριμένη παλέτα χρωμάτων, του μπλε και του συμπληρωματικού του πορτοκαλοκίτρινου. Το μπλε το είχαμε από τον ουρανό και τη λίμνη, το καφεκίτρινο από τα ξερά καλάμια, ενώ ταυτόχρονα, λόγω των φυλλοβόλων δέντρων, τα οποία την εποχή του γυρίσματος ήταν γυμνά, υπήρχε η απουσία πράσινου. Την ίδια στιγμή, ένιωσα ότι τα ξερά δέντρα, η συννεφιά και η ομίχλη κάποιων σκηνών θα υπογράμμιζαν το θέμα και την τραγικότητα των χαρακτήρων. Ετσι, επιδιώξαμε να έχουμε ένα χειμερινό τοπίο. Και το πετύχαμε, αλλά αντιμετωπίζοντας πολλά εμπόδια τελικά», μας λέει η κυρία Προέδρου.
«Τι εννοείτε;», ρωτάμε. «Πέσαμε πάνω σε βαριούς χιονιάδες την περίοδο των γυρισμάτων, και στη Δοϊράνη και στη Βοιωτία, όπου γυρίστηκαν σκηνές. Στη Δοϊράνη αποκλειστήκαμε για τρεις μέρες, δεν μπορούσαμε να κάνουμε γυρίσματα και εξαντλήσαμε κάθε χρονικό περιθώριο. Οταν έλιωσαν τα χιόνια και ξεκινήσαμε το γύρισμα, είχαμε να αντιμετωπίσουμε τσουχτερό κρύο, με -10 βαθμούς Κελσίου και με τη λίμνη να έχει παγώσει! Καθώς δεν είχαμε δυνατότητα για αναβολή, οι βοηθοί παραγωγής μπήκαν μέσα στη λίμνη κι έσπασαν σε μια περιοχή τον πάγο με τα κουπιά για να γυριστεί η σκηνή του ψαρέματος! Τόσο στη Δοϊράνη όσο και στη Βοιωτία μπορεί σε κάποιες σκηνές να είχε ήλιο, αλλά ήταν ήλιος με δόντια, με πολύ κρύο, πολύ δύσκολες συνθήκες για το συνεργείο και τους ηθοποιούς. Ακόμα και τα ονειρικά πλάνα, με την πρωταγωνίστρια Ευγενία Λάβδα (Αναστασία) μέσα στη λίμνη, τραβήχτηκαν με τη θερμοκρασία κάτω από το μηδέν», αφηγείται.
Η αισθητική του Θόδωρου Αγγελόπουλου, όπως και άλλων δημιουργών διεθνώς, που ήθελε τις ταινίες του να φωτίζονται από το χειμερινό φως και πολλές φορές σε συνθήκες ομίχλης, καταχνιάς, βροχής κ.λπ. διαμόρφωσε ένα καλλιτεχνικό στυλ για τον κινηματογράφο και ανέδειξε την ιδιόμορφη «λάμψη» του χειμερινού φωτός. «Αναμφίβολα, το έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου, αυτού του μεγάλου, τεράστιου σκηνοθέτη, έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την αισθητική του κινηματογράφου, αφήνοντας ένα ιδιαίτερο αποτύπωμα. Βεβαίως, από την άλλη, υπάρχουν και πολύ όμορφες ταινίες γυρισμένες κάτω από το σκληρό καλοκαιρινό φως. Ενδεικτικά να αναφέρω το “Sex and Lucia” (2001) του Medem, και τα ελληνικά “Suntan” (2016) του Παπαδημητρόπουλου και “Winona” (2019) του Α. Βούλγαρη».
Τουρισμός
Η ζέστη έπληξε μόνο τις πίστες
Πώς επέδρασε ο φετινός ήπιος χειμώνας στον τουρισμό και στα χιονοδρομικά κέντρα; Οι απαντήσεις δεν είναι πάντα οι αναμενόμενες. «Φέτος είχαμε ένα παρατεταμένο διάστημα αλκυονίδων ημερών, που ξεκίνησε από τις 23 Δεκεμβρίου και τράβηξε βαθιά μέσα στον Ιανουάριο. Παρ’ όλα αυτά οι επισκέπτες και οι χιονοδρόμοι δεν πτοήθηκαν. Στις 20 Φεβρουαρίου είχαμε φτάσει τους 120.000, πάνω από τον μέσο όρο, όχι βέβαια και πάνω από πέρυσι, που έγινε ρεκόρ 20ετίας με 220.000 επισκέπτες τη σεζόν. Και τα γύρω χωριά, Αράχωβα, Αγόριανη, Αμφίκλεια, είχαν πολύ κόσμο τις γιορτές», λέει στην «Κ» ο Αντώνης Τουρκοχωρίτης, προϊστάμενος του Χιονοδρομικού Κέντρου Παρνασσού. «Για να λειτουργήσει το κέντρο αξιοποιούμε μέχρι και την τελευταία νιφάδα, ενώ προχωράμε σε μέτρα όπως η λιθοτριψία έτσι ώστε να λειτουργούν οι πίστες και με λίγο χιόνι», συμπληρώνει ο κ. Τουρκοχωρίτης. «Υπάρχει τάση ανόδου της επισκεψιμότητας με την πάροδο των ετών, έγιναν και οι τιμές πιο προσιτές. Σκοπεύουμε να επεκτείνουμε τη σεζόν, να υπάρχουν κι άλλες δράσεις. Βεβαίως τα πολύ αυξημένα ενεργειακά κόστη δυσκολεύουν τις επιλογές μας». Τα χιονοδρομικά υποχρεούνται να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες. «Το βασικό δεν είναι οι θερμοκρασίες, αλλά εάν ο χειμώνας θα είναι άνυδρος. Υπήρχαν και στο παρελθόν άνυδρες σεζόν, όπως το 2007. Λίγα χιόνια είχαμε το 2009, το 2016 και το 2017», μας λέει ο προϊστάμενος του Χιονοδρομικού Κέντρου Παρνασσού. «Φέτος χάσαμε το 60% της σεζόν. Ανοίξαμε στις 15 Ιανουαρίου, πολύ καθυστερημένα γιατί δεν υπήρχε χιόνι πιο πριν. Μάλιστα φέτος έκανε και πολλή ζέστη. Ετσι, παρότι έχουμε σύστημα τεχνητού χιονιού με τόσο υψηλές θερμοκρασίες δεν είχε νόημα να λειτουργήσει», αναφέρει στην «Κ» ο Βασίλης Τζουμάκας, διευθυντής στο χιονοδρομικό κέντρο Μετσόβου. Αφότου άνοιξε το κέντρο, όπως λέει ο κ. Τζουμάκας, «πάμε εξαιρετικά. Ο κόσμος θέλει έναν διαφορετικό τρόπο διασκέδασης». Τι έγινε όμως στην ευρύτερη περιοχή; «Μέσα στις γιορτές Χριστουγέννων – Πρωτοχρονιάς είχαμε μια πολύ καλή σεζόν. Οι υψηλές θερμοκρασίες και η ηλιοφάνεια δεν επηρέασαν αρνητικά την προσέλευση του κόσμου. Βεβαίως, σε πολλούς κακοφάνηκε αυτή η κατάσταση, ήθελαν χριστουγεννιάτικο κλίμα, κάτι διαφορετικό», μας λέει από το Ζαγόρι ο Θόδωρος Βαντόλας, αντιπρόεδρος της Ενωσης Ξενοδόχων Ιωαννίνων.
Πηγή: neakriti.gr
