Δημοσιογραφικό κλισέ για αρχή, αλλά δεν γίνεται αλλιώς: Όταν δημοσιεύεις λίστες, φρόντισε να υπάρχει έκπληξη στην πρώτη θέση. Έτσι λέει ένας από τους άγραφους κανόνες για το ενδιαφέρον που προκαλεί ένα κείμενο στον δυνητικό αναγνώστη. Έτσι, λοιπόν, το να ασχολείσαι με τα πιο συνηθισμένα ελληνικά επώνυμα, ενώ όλοι γνωρίζουν ότι στην κορυφή της λίστας βρίσκεται το «Παπαδόπουλος», είναι το ίδιο σα να σχηματίζεις λίστα με τα πιο δημοφιλή αρχαία μνημεία στον ελλαδικό χώρο (Ακρόπολη) ή τον πιο γνωστό Έλληνα μπασκετμπολίστα παγκοσμίως (Γιάννης Αντετοκούμπο).
Στην περίπτωση αυτή, όμως, σημασία δεν έχει η πρώτη θέση, που όλοι ξέρουμε ποια είναι, αλλά η… γενική κατάταξη. Σε ποια θέση βρίσκεται π.χ. το «Παπαδάκης»; Είναι πιο πολλοί οι «Κωνσταντινίδηδες» ή οι «Ιωαννίδηδες»; Με αυτή την οπτική, έχει ενδιαφέρον, και πολύ μάλιστα, η έρευνα που δημοσιοποίησε το ΑΣΕΠ (Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού), η οποία δεν βασίζεται μόνο στα δικά του στοιχεία, αλλά και στα κατά τόπους δεδομένα των ληξιαρχείων.
Ένα άλλο δημοσιογραφικό κλισέ επιβάλλει οι λίστες να παρουσιάζονται με φθίνουσα σειρά, ώστε να διατηρείται το ενδιαφέρον. Ακριβώς, όμως, για το λόγο που αναφέραμε προηγουμένως, κι αυτό θα το καταπατήσουμε. Όλοι γνωρίζουν τον πρώτο, το ενδιαφέρον βρίσκεται πιο κάτω. Ιδού, λοιπόν, τα 20 πιο συνηθισμένα ελληνικά επώνυμα και λίγα λόγια για τη σημασία τους, αν και στα περισσότερα είναι κάτι παραπάνω από εμφανής.
1. Παπαδόπουλος: Ο γιος του παπά, το παπαδοπαίδι. Επικράτησε σχεδόν από την αρχή να γράφεται με ένα «π», ενώ η λέξη για τον ιερωμένο ακροβατούσε για δεκαετίες ανάμεσα στο «παπάς» και το «παππάς» πριν καθιερωθεί κι αυτή στα νεοελληνικά με ένα «π».
2. Παππάς: Σ’ αυτή την περίπτωση το επώνυμο κράτησε την πιο παλιά του μορφή, με δύο «π». Το επώνυμο προέρχεται, φυσικά, από την λέξη για τον ιερωμένο, η οποία φούσκωσε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.
3. Καραγιάννης: Σύνθετο επώνυμο, από το «Ιωάννης» και την τουρκική λέξη «καρά» που σημαίνει μαύρος. Εκτός από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά (π.χ. πιο μελαψό δέρμα) συμβόλιζε και έννοιες όπως η ατυχία, η δυστυχία κτλ.
4. Βλάχος: Κυριολεκτικά είναι εθνωνυμικό επώνυμο (οι Βλάχοι υπήρξαν για αιώνες μια διακριτική εθνοτική ομάδα, με λατινογενή γλώσσα και δικά τους έθιμα), αλλά διαδόθηκε πέρα απ’ αυτούς για να αποδοθεί σχεδόν σε όλους τους κτηνοτρόφους. Και μέσω αυτής της διασποράς έφτασε να χρησιμοποιείται ως χαρακτηριστικό του άξεστου, του απολίτιστου.
5. Ιωαννίδης: Η δεύτερη «εγγραφή» στη λίστα ονόματος σχετικό με το Ιωάννης. Σύμφωνα με το σχετικό βιβλίο του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, καταγράφονται πάνω από 1.400 παραλλαγές τέτοιων επωνύμων.
6. Οικονόμου: Μάλλον η πρώτη έκπληξη της λίστας, αλλά τελικά όχι τόσο μεγάλη. Ο οικονόμος εκτός από χαρακτηριστικό (αυτός που κάνει οικονομία) υπήρξε και εκκλησιαστικό αξίωμα (ο οικονομικός διαχειριστής των μητροπόλεων) από τον 4ο αιώνα, αλλά και ανώτερος υπάλληλος (προϊστάμενος προσωπικού) στα πλούσια σπίτια.
7. Παπαγεωργίου: Το περιμέναμε πιο ψηλά στη λίστα αυτό το επώνυμο, είναι αλήθεια, δεδομένου ότι εκτός από το «παπάς» εμπλέκει και μακράν το πιο συνηθισμένο ανδρικό όνομα.
8. Μακρής: Προφανώς δόθηκε για να χαρακτηρίσει κάποιον ψηλό άνθρωπο, αν και άλλαξε η ορθογραφία του, το «υ» του επιθέτου «μακρύς» έγινε «η».
9. Κωνσταντινίδης: Από το λατινικό «constant» που σημαίνει σταθερός το όνομα, η κατάληξη (όπως και στο Ιωαννίδης) υποδηλώνει ποντιακή καταγωγή και είναι πολύ πιο διαδεδομένη από τις άλλες παραλλαγές (Κωνσταντόπουλος, Κωνσταντίνου κτλ.).
10. Δημόπουλος: Ο γιος του Δημήτρη ή του Δημοσθένη. Η πιο απλή μορφή του, που ξεπερνάει π.χ. το Δημητρίου ή Δημητρόπουλος.
11. Γεωργιάδης: Δεύτερη συμμετοχή στη λίστα ονόματος σχετικό με το πολύ διαδεδομένο «Γεώργιος», η κατάληξη δείχνει κι εδώ ποντιακή καταγωγή.
12. Παπαδημητρίου: Αρκετά κάτω από το Παπαγεωργίου, αλλά εμφανώς πάνω από το Παπαϊωάννου.
13. Παπαδάκης: Ως παραλλαγή του Παπαδόπουλος, το συναντάμε κυρίως στην Κρήτη (όπου είναι χαρακτηριστική η κατάληξη –άκης) αλλά και σε πολλά νησιά του Αιγαίου. Είναι το μοναδικό κρητικό επίθετο που βρίσκεταισ την πρώτη 20άδα.
14. Αντωνίου: Η πρώτη καταγραφή στη λίστα επωνύμου σχετικού με το όνομα «Αντώνης», και μάλιστα στην πιο απλή μορφή του.
15. Παπανικολάου: Επίσης μια πρωτιά επωνύμου, που σχετίζεται με το όνομα «Νικόλαος», αυτή τη φορά με την ιδιότητα του παπά.
16. Παναγιωτόπουλος: Η μοραΐτικη παραλλαγή για τον γιο του Παναγιώτη.
17. Βασιλείου: Επώνυμο σχετικό με το «Βασίλειος», το πρώτο στη λίστα. Ενδεχομένως προκαλεί εντύπωση ότι βρίσκεται κάτω από λιγότερο δημοφιλές μικρό όνομα, όπως το Αντωνίου.
18. Γιαννόπουλος: Ακόμα ένα επώνυμο που, ως σχετικό με το Ιωάννης, το περιμέναμε πιο ψηλά στη λίστα. Βεβαίως είναι η τρίτη έγγραφη που σχετίζεται μ’ αυτό το όνομα.
19. Νικολάου: Λίγο κάτω από το «Παπανικολάου», επώνυμο που το συναντάμε σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας.
20. Βασιλειάδης: Η λίστα κλείνει με ένα ακόμη επώνυμο που υποδηλώνει καταγωγή από τον Πόντο.
