Οι μεζέδες στα χωριά της ενδοχώρας και στα νότια του Ηρακλείου χωρίζονται στους πρόχειρους (όταν έρχεται ξαφνικός μουσαφίρης) και στους μεζέδες που ετοιμάζονται από πριν, όπως ντολμαδάκια, κολοκυθοκεφτέδες και χοχλιοί «γυρευτοί» του καλοκαιριού, μικρά και άσπρα χοχλιδάκια που τα βρίσκανε κάτω από πέτρες και θάμνους και στις ρίζες των λιόφυτων. Τα έκαναν βραστά στο τηγάνι, με σκόρδο και λίγη ντομάτα, μέσα σε λίγα λεπτά. Το τηγάνι μπαίνει συχνά στη φωτιά στην Κρήτη, γιατί δίνει εύκολα και γρήγορα έναν μεζέ, όπως τα πιτάκια με ζύμη που δεν θέλει άνοιγμα φύλλου, όπως οι αγνιόπιτες: Η ζύμη τους φτιάχνεται με αλεύρι, αλάτι, ρακή και νερό, γίνεται «αγνιά», αραιή δηλαδή, που κολλάει ελαφρά στα χέρια. Τη χωρίζουν σε μπαλίτσες, τις ανοίγουν στο μέγεθος μιας σφακιανής πίτας, βάζουν μέσα ξινομυζήθρα, τις τυλίγουν, τις ανοίγουν πάλι με το χέρι, στα 10 εκ. διάμετρο σαν τις σφακιανές πίτες, αλλά πολύ πιο χοντρές, και τις τηγανίζουν σε μπόλικο ελαιόλαδο. Βγάζουν και ωμά λαχανικά, όπως τα γευστικά ξυλάγγουρα, κομμένα στο πιάτο. Μεζές μάνι μάνι είναι το σφουγγάτο με αυγό και κολοκύθια ή αυγό και ξινομυζήθρα. Παλιά ιδιαίτερα συνηθίζονταν τα σαλμουδάκια, δηλαδή οι κονσέρβες, κυρίως με ψαρικά όπως ο σολομός (εξ ου και η λέξη «σαλμουδάκια»), που υπήρχαν πάντα στα ντουλάπια, αλλά και τα καλαμαράκια κονσέρβας. Τα καθάριζαν από το εσωτερικό, ζελατινένιο φύλλο και τα έριχναν στο τηγάνι με λίγο από το ζουμί της κονσέρβας, μέχρι να εξατμιστεί. Λίγο κρασί, λίγο λάδι και σε λίγα λεπτά είχαν έτοιμο πεντανόστιμο μεζέ για τη ρακή.
Βαγγελιώ Κασσαπάκη, μαθηματικός και δημιουργός του site www.cretangastronomy.gr
