Η βία μεταξύ συντρόφων αποτελεί ένα από τα πιο εξαπλωμένα και πολυπλοκότερα κοινωνικά προβλήματα παγκοσμίως, με ανησυχητική αύξηση των περιστατικών. Το 1999, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ανακήρυξε την 25η Νοεμβρίου ως Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, σε ανάμνηση της δολοφονίας των αδελφών Μιραμπάλ, πολιτικών αγωνιστριών από τη Δομινικανή Δημοκρατία. Η βία κατά των γυναικών υπονομεύει βασικά ανθρώπινα δικαιώματα όπως η αξιοπρέπεια, η ισότητα των φύλων και η πρόσβαση στη δικαιοσύνη.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (2021), περίπου 1 στις 3 γυναίκες παγκοσμίως υπέστη σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση. Έρευνα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (2014) στα κράτη μέλη της ΕΕ κατέδειξε ότι η βία κατά των γυναικών είναι εκτεταμένη, αλλά ανεπαρκώς καταγγελλόμενη, ενώ περίπου 13 εκατομμύρια γυναίκες στην ΕΕ έχουν πέσει θύματα σωματικής βίας. Επίσης, 4 στις 10 γυναίκες έχουν βιώσει ψυχολογική βία από νυν ή πρώην σύντροφο, όπως απειλές, η μείωση της προσωπικότητας και ο εξευτελισμός της κατ’ ιδίαν ή δημοσίως, η απαγόρευση της εξόδου ή το κλείδωμα στο σπίτι, ο εξαναγκασμός σε παρακολούθηση πορνογραφικού υλικού, η τρομοκράτηση ή ο εκφοβισμός, καθώς και η απειλή χρήσης βίας εναντίον της ίδιας ή αγαπημένου προσώπου της.
Ψυχολογικές Επιπτώσεις
Η βία, σωματική και ψυχολογική, επιφέρει χαμηλή αυτοεκτίμηση, αίσθημα αναξιοπιστίας,εμφάνιση κατάθλιψης καθώς και φόβου για επερχόμενο κίνδυνο. Ο φόβος αυτός είναι καθοριστικός για την απροθυμία των θυμάτων να αποκαλύψουν την κακοποίηση, καθώς η αποκάλυψη μπορεί να οδηγήσει σε εκδίκηση από τον δράστη και σε αυξημένο κίνδυνο επαναλαμβανόμενων επιθέσεων.
Η Ευθύνη των Ιατρικών Υπηρεσιών
Παρά την ανάγκη για στήριξη, μόνο 1 στα 3 θύματα καταγγέλλει το πιο πρόσφατο σοβαρό περιστατικό στις αρχές. Είναι αξιοσημείωτο ότι ένα τρίτο των γυναικών επικοινώνησε με ιατρό ή νοσοκομείο μετά από το πιο σοβαρό περιστατικό βίας, όμως μόλις το 4% ζήτησε βοήθεια από οργανώσεις υποστήριξης. Οι ιατροί παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανίχνευση της βίας και την προστασία των θυμάτων.
Δεδομένου ότι τα υψηλά επίπεδα φόβου μπορεί να αντανακλούν βιώματα κακοποίησης, θα μπορούσαν ιατροί και άλλοι εργαζόμενοι στον χώρο της υγείας να ενθαρρύνονται να θέτουν ερωτήματα με τον κατάλληλο τρόπο και να συλλέγουν πληροφορίες για να διαπιστώσουν πιθανές περιπτώσεις κακοποίησης.Σημαντική παράμετρος της ιατρικής εξέτασης είναι η ενημέρωση του ασθενούς-θύματος, για κάθε είδους εξέταση που θα ακολουθήσει καθώς και η διαβεβαίωση ότι βρίσκεται σε ένα φιλικό, υποστηρικτικό περιβάλλον που διέπεται από τις αρχές της ασφάλειας, της εμπιστευτικότητας και της εχεμύθειας.
Οι ιατροί πρέπει να ενθαρρύνονται να υποβάλλουν ερωτήσεις σχετικά με την κακοποίηση, ειδικά σε περιπτώσεις όπου τα θύματα φέρουν τραύματα. Η ανάπτυξη τυποποιημένων ερωτηματολογίων και πρωτοκόλλων μπορεί να βοηθήσει στη συλλογή στοιχείων για πιθανή κακοποίηση. Παράλληλα, οι κανόνες απορρήτου πρέπει να είναι σαφείς, ώστε οι ιατροί να μπορούν να αναφέρουν περιστατικά βίας όταν είναι απαραίτητο, ενισχύοντας την ασφάλεια των ασθενών.Σημαντικό στοιχείο της ιατρικής φροντίδας είναι η ασφάλεια, η εμπιστευτικότητα και η υποστήριξη, όπως αποτυπώνεται σε φράσεις όπως: «Εδώ είσαι ασφαλής», «είμαστε εδώ για σένα», «ό,τι μας πεις θα μείνει μεταξύ μας».
Πρωτοβουλίες για την Πρόληψη και την Παρέμβαση
Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης δίνει έμφαση στην πρόληψη της ενδοοικογενειακής βίας, υποχρεώνοντας τα κράτη να εξασφαλίσουν την κατάρτιση των επαγγελματιών υγείας και την εφαρμογή θεραπευτικών προγραμμάτων για τους δράστες. Υπάρχει ανάγκη για αυξημένους πόρους στις υπηρεσίες υποστήριξης θυμάτων και για καλύτερη ενημέρωση των θυμάτων σχετικά με τις διαθέσιμες υπηρεσίες. Ταυτόχρονα, πρέπει να αντιμετωπιστούν οι δράστες, με στόχο την πρόληψη της υποτροπής τους.
Βιβλιογραφικές αναφορές:
*Ellsberg, M., & Heise, L. Researching Violence Against Women: A Practical Guide for Researchers and Activists. Washington DC: World Health Organization, PATH, 2005.
*EndVAWNow. Risk Assessment and Management of Intimate Partner Violence in the EU. 2023.
*European Union Agency for Fundamental Rights (FRA). Βία κατά των γυναικών: Πανευρωπαϊκή έρευνα – Τα αποτελέσματα με μια ματιά. 2020. Διαθέσιμο στο: https://fra.europa.eu/el/publication/2020/kata-ton-gynaikon-paneyropaiki-ereyna-ta-apotelesmata-me-mia-matia
Plichta, S. B., &Falik, M. Prevalence of violence and its implications for women’s health. Women’s Health Issues, 2001, 11(3), 244-258.
*Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων. 1η Ετήσια Έκθεση για τη Βία κατά των Γυναικών. Αθήνα: 2020.
*Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ). Πρωτόκολλο για την Αντιμετώπιση της Έμφυλης Βίας στις Υπηρεσίες Υγείας. 2023. Διαθέσιμο στο: https://eody.gov.gr/wp-content/uploads/2023/06/protokollo-emfylis-vias_gr-4.pdf
Δημήτρης Ανυφαντάκης, Ιατρός – Διευθυντής Κέντρου Υγείας Κισάμου
