Το σταμναγκάθι είναι μια ποικιλία άγριου ραδικιού, και θεωρείται το πιο εκλεκτό άγριο χόρτο της Κρήτης. Πρόκειται για ένα πολύ ξεχωριστό στη γέυση χόρτο, το οποίο τρώγεται παντού στην Κρήτη, τόσο ωμό, όσο και μαγειρεμένο με κρέας.
Η επιστημονική ονομασία του σταμναγκαθιού είναι “Κιχώριον το ακανθώδες” ή Cichorium spinosum” στα λατινικά. Παρόλα αυτά, η λέξη σταμναγκάθι επικράτησε χάρη στην ιδιαίτερη χρήση του από τους Κρητικούς του παλιού καιρού: Το τοποθετούσαν πάνω στο στόμιο της στάμνας με το νερό, όταν το αποθήκευαν, προκειμένου τα αγκάθια του να φράζουν το στόμιο και να αποθαρρύνουν τα έντομα και τα ζωύφια να πηγαίνουν στο νερό (το αγκάθι πάνω από τη στάμνα = σταμναγκάθι).
Που βρίσκουμε το σταμναγκάθι
Το σταμναγκάθι είναι ένα άγριο χόρτο της Κρήτης με τεράστια προσαρμοστικότητα. Μπορεί να φυτρώσει και να αναπτυχθεί τόσο σε “κανονικά” εδάφη, όσο και σε εδάφη με έντονη αλμύρα, αλλά και εδάφη με χαμηλή υγρασία.
Στην Κρήτη βρίσκουμε το σταμναγκάθι τόσο στις πεδιάδες, όσο και σε μεγάλο ύψος στα βουνά και τα υψίπεδα, αλλά παράλληλα το βρίσκουμε να φυτρώνει και κοντά στη θάλασσα, στον “γιαλό”, από όπου πήρε και τη δεύτερη ονομασία που είναι γνωστό στην Κρήτη, “γιαλορίδικο”. Σήμερα, πάντως, το άγριο σταμναγκάθι το βρίσκουμε πιο εύκολα στα βουνά της Κρήτης, και ιδίως στις πιο απόκρημνες και απομονωμένες περιοχές, γιατί στα πεδινά και τα παραθαλάσσια εδάφη μαζεύεται συστηματικά, καθώς είναι πολύ δημοφιλές και εκλεκτό έδεσμα.
Τόσο η Κρήτη, όσο και η Κύπρος, η Σικελία και η Μάλτα είναι ιδιαίτερα πλούσιες σε αυτό.
Αναλυτικότερα:
Σταμναγκάθι: Διατροφική αξία
Τα χαρίσµατα του σταµναγκαθιού δεν είναι µόνο γευστικά. Γνωστό από την αρχαιότητα για τις διουρητικές του ιδιότητες, αναφέρεται από τον Αριστοφάνη, τον Θεόφραστο και τον Διοσκουρίδη. Η µοντέρνα ανάλυση της σύστασής του επιβεβαίωσε τους αρχαίους που το εκτιµούσαν ιδιαίτερα:
Το σταμναγκάθι περιέχει σημαντικές ποσότητες αντιοξειδωτικών, όπως βιταμίνη C (36,58 mg/100 γρ.), βιταμίνη Ε (α-τοκοφερόλη- 9,78 mg/100 γρ.), β-καροτένιο (2,66 mg/100 γρ.), βιταμίνη Α (5717 IU/100 γρ.) και φαινόλες (20,31 mg/100γρ.).
Επίσης περιέχει γλουταθειόνη (13,77 mg/100 γρ.), η οποία είναι ένα αμινοξύ που μετατρέπεται στον οργανισμό σε υπεροξειδάση της γλουταθειόνης, που είναι ισχυρός αντιοξειδωτικός παράγοντας. Ουσιαστικά η γλουταθειόνη είναι ένα είδος αντιοξειδωτικού που βοηθά το σώμα να απαλλαγεί από τις τοξίνες.
Το σταμναγκάθι είναι επίσης καλή πηγή σιδήρου, ψευδαργύρου, καλίου και μαγνησίου. Περιέχει μέτριες ποσότητες σε α-λινολενικό οξύ ALA (C18:3) ω-3 λιπαρά οξέα (44.4 mg /100 γρ.). Οι πολυφαινόλες έχουν ισχυρή αντιοξειδωτική δράση και τα Ω-3 λιπαρά οξέα είναι σύμμαχος της καρδιάς και της καλής υγείας του οργανισμού. Γενικά θεωρείται διουρητικό, χωνευτικό,τονωτικό και χολαγωγό.
Χαρακτηριστικά και επιπλέον πληροφορίες
Χολαγωγό – υπακτικό: Στα αρχαία χρόνια το χρησιμοποιούσαν για την θεραπεία προβλημάτων της χολής και του ήπατος. Αυτή η δράση του οφείλεται σε μία ουσία, το «κιχώριο» και βοηθά στην αποσυμφόρηση της χοληδόχου κύστεως και του ήπατος.
Αντιοξειδωτικό: Τα β-καροτένια που περιέχει συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των ελεύθερων ριζών, γεγονός που βοηθά στην καρδιαγγειακή προστασία του οργανισμού και προάγει την αντιγήρανση των ιστών.
Τονωτικό – χωνευτικό: Είναι τονωτικό του στομάχου και ευνοεί την πέψη. Βοηθά στην απομάκρυνση της χοληστερίνης από το αίμα, ενώ αναφέρεται πως το αφέψημα των φύλλων του δρα κάτα του διαβήτη και της παχυσαρκίας.
Αντιρευματικό: Όλα τα είδη ραδικιών έχουν διουρητικές ιδιότητες. Εξαιτίας αυτής της ιδιότητας βοηθά και στην αντιμετώπιση των ρευματισμών, αλλά και της κατακράτησης υγρών κατά την διάρκεια της έμμηνου ρύσεως.
Αδένες: Δρα ρυθμιστικά στην λειτουργία πολλών αδένων.
Δέρμα: Θεραπεύει πολλές δερματικές παθήσεις. Αναφέρεται πως από τα αρχαία χρόνια το χρησιμοποιούσαν για την θεραπεία κρεατοελιών, σπυριών και κάλων.
Το σταμναγκάθι συνοδεύεται πάντα από εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο στην κουζίνα των Κρητικών. Στη Κρήτη το σταμναγκάθι τρώγεται συνήθως βραστό ή λεμονάτο με κατσίκι ή αρνί (φρικασέ).
Όπως συμβαίνει με όλα τα χόρτα της Κρήτης, η παρασκευή της σαλάτας εξαρτάται από τις τοπικές ιδιαιτερότητες και από τη φαντασία της κάθε νοικοκυράς. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που το σταμναγκάθι χρησιμοποιείται αναμεμειγμένο με άλλα άγρια χόρτα, με λίγο κρεμμύδι (χρησιμοποιείται το χλωρό κρεμμύδι και, κυρίως, τα υπέργεια μέρη του) και άνηθο. Μαγειρεύεται με πολλούς τρόπους. Ωμό ή βραστό με λίγο ελαιόλαδο και λεμόνι.
Στην Κάσο το παστώνουν και το χρησιμοποιούν το καλοκαίρι στο «τσικνωτό» (γιαχνί).
Τι χρειάζεται προσοχή
Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια που έγινε μόδα το σταμναγκάθι, έκαναν την εμφάνιση τους πολλών ειδών σταμναγκάθια στις λαϊκές αγορές και στα μεγάλα super-market. Τα περισσότερα από αυτά όμως, δεν έχουν σχέση με το γνήσιο και από αρχαιοτάτων χρόνων γνωστό σταμναγκάθι. Το σταμναγκάθι καταρχήν έχει πικρή γεύση, σταμναγκάθι που δεν έχει πικρή γεύση είτε ωμό είτε μαγειρεμένο δεν είναι σταμναγκάθι, και αν είναι δεν είναι το άγριο. Επίσης το σταμναγκάθι έχει πολύ σγουρά φύλλα τα οποία θυμίζουν λάμα πριονιού όταν τα κοιτάς.
