Χανιά, Νοέμβριος 1898. Με την πλάτη γυρισμένη στους εκτελεστές τους, οι οθωμανοί Χαϊντέρ Ιμανάκι και ο Αράπ Χαλίλ βρίσκουν τον θάνατο παρουσία στρατιωτικών και αξιωματούχων των Μεγάλων Δυνάμεων. Οι θανατοποινίτες εκτελέστηκαν ως κύριοι υπαίτιοι των σφαγών χριστιανών στο Ηράκλειο τρεις μήνες νωρίτερα.
Οι θηριωδίες των Τούρκων τον Αύγουστο του 1898 στο Ηράκλειο αποτέλεσαν την τελευταία πράξη βίας πριν από την οριστική υποχώρηση και αποχώρηση των Οθωμανών από την Κρήτη. Μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν θέσει το νησί σε καθεστώς αυτονομίας.
Ήταν μία συνθήκη που δυσαρεστούσε τόσο τους χριστιανούς, οι οποίοι πάλευαν για την πλήρη ανεξαρτησία τους, όσο και τους μουσουλμάνους καθώς έβλεπαν την Κρήτη να απομακρύνεται όλο και περισσότερο από την αυτοκρατορία. Η αντίδρασή τους ήταν σφοδρή και απροσδόκητη. Στις 25 Αυγούστου του 1898, ο τουρκικός όχλος εισέβαλε στο Ηράκλειο, έσφαξε εκατοντάδες χριστιανούς κατοίκους, πυρπόλησε σπίτια και καταστήματα και δολοφόνησε 18 βρετανούς στρατιώτες και αξιωματούχους. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Βρετανός υποπρόξενος με την οικογένειά του, οι οποίοι κάηκαν ζωντανοί μέσα στο σπίτι τους. Η μανία των Τούρκων έπαψε μόνο όταν το αγγλικό ναυτικό άρχισε να βομβαρδίζει την πόλη. Την ίδια ώρα, Έλληνες και ξένοι ανταποκριτές έστελναν υπομνήματα, μεταδίδοντας τα τραγικά γεγονότα….
Η κοινή γνώμη της Ευρώπης αντέδρασε με οργή. Οι μεγάλες δυνάμεις άλλαξαν την πάγια φιλοτουρκική στάση τους και έδωσαν τελεσίγραφο στον διοικητή του τουρκικού στρατού να αποχωρήσει από το νησί εντός δύο εβδομάδων. Παράλληλα, οι πρωταίτιοι της σφαγής συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν σε δίκη. …
Η ατιμωτική εκτέλεση των Τούρκων
Συνολικά συνελήφθησαν 46 μουσουλμάνοι. Οι 42 μεταφέρθηκαν στα Χανιά, ενώ 4 δικάστηκαν στο Ηράκλειο. Η Διεθνής Στρατιωτική Επιτροπή που ανέλαβε την εκδίκαση, καταδίκασε 11 από αυτούς σε θάνατο. Σε εννέα άτομα επιβλήθηκε ισόβια κάθειρξη, σε έξι από 2 ως 15 χρόνια καταναγκαστικά έργα, σε τέσσερις ακόμα σύντομες ποινές φυλάκισης. Δεκαέξι κατηγορούμενοι αθωώθηκαν ελλείψει στοιχείων, οι περισσότεροι εκ των οποίων εκδιώχθηκαν από την Κρήτη.
Εν τέλει, από τους 11 καταδικασθέντες σε θάνατο, εκτελέστηκαν μόλις οι δύο. Τα ονόματά τους ήταν Χαϊντέρ Ιμανάκι και ο Αράπ Χαλίλ. Οι συγκεκριμένοι ήταν οι πρώτοι από τους 42 που καταδικάστηκαν, καθώς οι μαρτυρίες ήταν πολλές και τα στοιχεία εναντίον τους αδιάσειστα. Ο θάνατός τους θα ήταν ατιμωτικός, δηλαδή θα τοποθετούνταν καθιστοί και με την πλάτη γυρισμένη στο εκτελεστικό απόσπασμα.
Ως μέσο επιλέχθηκε ο τουφεκισμός και όχι ο απαγχονισμός, όπως συνηθιζόταν, καθώς η εκτέλεση συντονιζόταν από τους Ιταλούς, που «προτιμούσαν» τις σφαίρες. Η φωτογραφία-ντοκουμέντο με τους μελλοθάνατους γονατιστούς απέναντι στο εκτελεστικό απόσπασμα δημοσιεύτηκε στην βρετανική «The Sketch» στις 28 Δεκεμβρίου του 1898.
Το ρεπορτάζ που τη συνόδευε ανέφερε τα παρακάτω: «Στις 8 το πρωί της 23ης Νοεμβρίου μεταφέρθηκαν στα Χανιά, όπου περικυκλώθηκαν από τις τέσσερις Δυνάμεις: την Αγγλία, την Γαλλία, την Ιταλία και τη Ρωσία – εκατό άντρες από την καθεμία. Έπειτα επιλέχθηκαν τρεις άντρες από κάθε χώρα για να τους πυροβολήσουν. Τότε, ο Χαϊντέρ Ιμανάκι και ο Αράπ Χαλίλ έλαβαν τις θέσεις τους με τις πλάτες γυρισμένες στους εκτελεστές. Μόλις ο διοικητής έριξε το ξίφος του, έπεσαν νεκροί από τις σφαίρες». Στους υπόλοιπους εννέα μουσουλμάνους καταδικασθέντες σε θάνατο (Καλό Ιμπραημάκης, Αλή Τρακοσαλάκης, Αράπ Ομέρ Ρόκος, Σαΐτ Όνμπασης Ομέρ, Ιμπραήμ Χοτζάκης Βιαννίτης, Χουσεΐν Κουτσαλάκης, Χαϊντέρ Αχμετάκης, Ναμί Χακιμάκης Μπέη, Σουρούρη Σαπουντζής) δόθηκε αναστολή εκτέλεσης.
Σύμφωνα με τα ντοκουμέντα που έχουν διασωθεί, φαίνεται ότι τελικά γλίτωσαν την έσχατη των ποινών.
Aρχική φωτογραφία: Αγγλικό περιοδικό «The Sketch», αρχείο Θεόδωρου Μεταλληνού…
