Στην Δανία με κλείσιμο της οικονομίας λόγω καραντίνας, η καταναλωτική δαπάνη μειώθηκε κατά 29%, ενώ στην Σουηδία χωρίς καραντίνα και κλείσιμο της οικονομίας, η καταναλωτική δαπάνη μειώθηκε κατά 25%. Στην Σουηδία χωρίς καραντίνα ο τζίρος στα εστιατόρια έπεσε 70%. Στην Κίνα 3 μήνες μετά την καραντίνα, το λιανικό εμπόριο ανέκαμψε στο 60% της προ κορωνοϊού εποχής, τα ξενοδοχεία λειτουργούν με 50% πληρότητα, 75% λιγότερα άτομα ταξιδεύουν και οι χρεοκοπίες άρχισαν να αυξάνονται 3 μήνες μετά την καραντίνα.
Το συμπέρασμα είναι λοιπόν, ότι το κλείσιμο της οικονομίας λόγω της καραντίνας, δεν είναι η αιτία της οικονομικής πτώσης καθόσον η πτώση συνεχίζεται και μετά την άρση της καραντίνας. Η πτώση οφείλεται στον φόβο μόλυνσης των πολιτών από τον κορωνοϊό και στην νέα πραγματικότητα της οικονομίας των ελαχίστων επαφών (Low touch economy). Η αλλαγή της καταναλωτικής συμπεριφοράς και των συνηθειών των πολιτών μπορεί να ενισχυθεί από το πιθανό δεύτερο κύμα εξάπλωσης του ιού.
Στις ΗΠΑ η ανεργία ξεπερνά το 16%, το μεγαλύτερο ποσοστό από τότε που έγινε η Μεγάλη Ύφεση του 1929 όπου τότε η ανεργία είχε φθάσει στο 25%. Στην Ελλάδα ο τουρισμός συμβάλει κατά 20% άμεσα και έμμεσα στην διαμόρφωση του ΑΕΠ. Ήδη μέχρι τέλους Ιουνίου θα έχει απωλεσθεί το 25% των αφίξεων από το 30% που ήρθαν πέρσι το πρώτο εξάμηνο. Οι αφίξεις από τις παρακάτω 29 χώρες όπου επιτρέπονται οι πτήσεις από 15 Ιουνίου αντιπροσωπεύουν περίπου το 30-35% των ετήσιων αφίξεων με βάση τις περσυνές αφίξεις:
Αλβανία (2,8%), Αυστραλία (1%), Αυστρία (1,7%), Βόρεια Μακεδονία, Βουλγαρία, Γερμανία (11,8%), Δανία (0,9%), Ελβετία (1,6%), Εσθονία, Ιαπωνία, Ισραήλ, Κίνα, Κροατία, Κύπρος (2,4%), Λετονία, Λίβανος, Λιθουανία, Μάλτα, Μαυροβούνιο, Νέα Ζηλανδία, Νορβηγία, Νότια Κορέα, Ουγγαρία, Ρουμανία (4,1%), Σερβία, Σλοβακία, Σλοβενία, Τσεχία (1,2%), Φινλανδία. Άγνωστο είναι πότε θα ανοίξουν οι πτήσεις από άλλους σημαντικές χώρες-δεξαμενές του τουρισμού μας.
Ας δούμε όμως τι συμβαίνει στην πραγματική οικονομία: τα εστιατόρια, για παράδειγμα, έχουν ήδη μειωμένο τζίρο, δεν θα έρθει ο αναμενόμενος τουρισμός, δεν θα μπορέσουν να καταβάλουν τα ενοίκια στην ώρα τους ή και καθόλου. Οι ιδιοκτήτες των καταστημάτων δεν θα μπορούν να πληρώσουν τις δόσεις των δανείων τους. Οι τράπεζες θα φορτωθούν εκ νέου με κόκκινα δάνεια. Άρα κάποιος στο τέλος θα «επωμιστεί» αυτές τις ζημιές. Αυτό θα έχει ως συνέπεια να μειωθεί η επιχειρηματική εμπιστοσύνη και να αυξηθεί ο κίνδυνος των επενδύσεων. Άρα θα μειωθούν σημαντικά οι νέες επενδύσεις και θα αναβληθούν άλλες επενδύσεις υπό υλοποίηση. Χωρίς νέες επενδύσεις δεν θα κρατηθούν οι υπάρχοντες θέσεις εργασίας και δεν θα δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας. Αυτό θα οδηγήσει σε υψηλά ποσοστά ανεργίας. Όμως οι επιπτώσεις της κρίσης δεν θα είναι ίδιες για όλους τους πολίτες και όλους τους κλάδους της οικονομίας.
Την μεγαλύτερη οικονομική ζημιά θα αντιμετωπίσουν οι επιχειρήσεις εντάσεως εργασίας, οι οποίες κυρίως δημιουργούν θέσεις εργασίας χαμηλά αμειβόμενες, όπως τα ξενοδοχεία, τα εστιατόρια, τα μπαρ τα καφέ, τα θέατρα, τα σινεμά, το λιανικό εμπόριο κλπ. Από αυτές τις χαμηλά αμειβόμενες θέσεις θα προκύψουν οι περισσότεροι μελλοντικοί άνεργοι. Η κυβερνητική στήριξη για την αναπλήρωση απωλειών των εισοδημάτων των εργαζομένων, έστω και σε χαμηλότερο επίπεδο, είναι καλοδεχούμενη είτε γίνει με δανεισμό ή με «μεταβιβάσεις». Δεν γνωρίζουμε όμως, πόσο θα διαρκέσει η στήριξη, πόσα χρήματα θα χρειαστούν και εάν θα βρεθούν τα απαιτούμενα ποσά. Η μείωση της ζήτησης δεν μπορεί να αντικατασταθεί από τα ποσά της κυβερνητικής στήριξης, οπότε αναπόφευκτα θα υπάρξει σημαντική ύφεση.
Στην οικονομία των ελαχίστων επαφών, η τήρηση της φυσικής απόστασης θα μειώσει την πελατεία των εστιατορίων, των θεάτρων, των σινεμά, των ξενοδοχείων, των μέσων μεταφοράς, των καφέ, των μπαρ, των κέντρων διασκέδασης κλπ.. Όσο ο υιός παραμένει θα παραμένει και η τήρηση της φυσικής απόστασης.
Τα όπλα αυτή την στιγμή για την καταπολέμηση του ιού είναι η τήρηση των αποστάσεων και των κανόνων υγιεινής. Άλλα όπλα όπως το φάρμακο και το εμβολίου θα αργήσουν πολύ να είναι διαθέσιμα. Όταν δε, θα είναι διαθέσιμα, θα χρειαστεί ακόμα μεγαλύτερος χρόνος να φθάσουν σε όλους τους πολίτες που θα τα έχουν ανάγκη.
Μια ενδιάμεση λύση έως ότου έρθει η σιγουριά του φαρμάκου και του εμβολίου, είναι τα γρήγορα τεστ. Η ευρεία υιοθέτηση των γρήγορων τεστ, και η ανάπτυξη ενός εθνικού ή και ευρωπαϊκού συστήματος διαχείρισης τους, θα δώσει την δυνατότητα στους εργαζόμενους να πηγαίνουν με ασφάλεια στην εργασία τους, οι πελάτες δεν θα φοβούνται να μολυνθούν και η οικονομία θα γυρίσει γρήγορα στην κανονικότητα. Πολύ σημαντικό είναι οι ταξιδιώτες να υποβάλλονται στο γρήγορο τεστ για να ξαναδουλέψει άμεσα ο τουρισμός, η εστίαση, οι μεταφορές και η διασκέδαση. Ο παγκόσμιος οργανισμός τουρισμού προβλέπει πτώση του τουρισμού έως 80% εάν δεν αρθούν οι ταξιδιωτικοί περιορισμοί των κυβερνήσεων. Οι χώρες δεν θα άρουν εύκολα τους ταξιδιωτικούς περιορισμούς όταν ξέρουν, ότι οι πολίτες τους θα πάνε για τουρισμό σε μια χώρα στην οποία δεν θα ελέγχονται όλοι οι ταξιδιώτες κατά την είσοδο τους. Είναι ήδη πεπεισμένοι ότι οι ταξιδιώτες θα μολυνθούν στην χώρα που θα κάνουν διακοπές και θα επιστρέψουν στην χώρα τους με τον ιό. Για αυτό λοιπόν για παράδειγμα η Δανία θα επανεξετάσει την απαγόρευση ταξιδιών εξωτερικού την 31 Αυγούστου. Η ικανοποίησης της ύψιστης ανάγκης ότι ο τουρίστας δεν θα μολυνθεί αλλά και ο ντόπιος πληθυσμός, μπορεί να επιτευχθεί άμεσα μόνο με τα γρήγορα τεστ.
Οι οικονομίες δεν αντέχουν μια παρατεταμένη ύφεση. Ένα δεύτερο κύμα το φθινόπωρο, και τυχόν κλείσιμο και πάλι της οικονομίας θα είναι καταστροφικό για εκατομμύρια νοικοκυριά, επιχειρήσεις αλλά και για πολλά κράτη. Τα γρήγορα τεστ μπορούν να επιτρέψουν στην οικονομία και κυρίως στον τουρισμό να επιστρέψει στην κανονικότητα πολύ σύντομα.
Γιώργος Ατσαλάκης Οικονομολόγος, Επίκουρος Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης
