Είναι η πιο δραστική δραστηριότητα του ελαιόδεντρου, αλλά θέλει γνώσεις, για να μην πετύχουμε το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που θέλουμε.
Εγώ, αναφέρω τα παρακάτω με βάσει τις γνώσεις μου πάνω στην πράξη κλαδεύοντας τις δικές μου ελιές. Με βάση κάποια σεμινάρια που μας έκανε κάποτε η Γεωργική σχολή Μεσαράς, αλλά και από τις συμβουλές που αναφέρει στα βιβλία του ο Αθανάσιος Σ. Αλιβιζάτος, καθώς και από τις συμβουλές του Ιταλού καθηγητή Gucci.
Μάζεψα λοιπόν αρκετές πληροφορίες, που πιστεύω θα ήταν χρήσιμες στον κάθε ένα αγρότη καλλιεργητή ελιάς, που θα έμπαινε στον κόπο να τα διαβάσει με προσοχή.
Όταν ρώτησαν τον καθηγητή Gucci, γιατί κλαδεύουμε το δένδρο, εκείνος απάντησε απλά «Για να ξανανιώσει!»
Αυτό θα γίνει, αφού το απαλλάξουμε από τα περιττά κλαδιά, ή τα άρρωστα αδύναμα και ξερά.
Παλαιότερα αν κάποιος δεν ήξερε να κλαδέψει το λιόφυτο του, έκανε χρήση της παροιμίας «αν δε ξέρεις τη δουλειά σου ξάνοιγε το γείτονα σου!»
Αυτό όμως απεδείχθη μέγα λάθος!
Πολλά λάθη έκαναν στο παρελθόν και οι γονείς μας, με το να αφήνουν μεγάλη φυλλωσιά (φούντα), γιατί λέγανε «μεγάλη φούντα, περισσότερες ελιές»!
Ακόμα άφηναν πολλούς παράποδες από τη ρίζα, 5-6 ή και παραπάνω, γιατί πίστευαν ότι οι πολλοί παράποδες, αντιστοιχούσαν σε αντίστοιχες ελιές! Τεράστια λάθη όλα αυτά και έρχονται σήμερα οι ειδικοί να τα αλλάξουν όλα!
Κάθε ελιά θα πρέπει να έχει έναν κεντρικό εύρωστο κορμό, ο οποίος θα διακλαδίζεται στο ένα με ενάμιση μέτρο με πλάγια κλαδιά (ποδιές), και αποφεύγουμε τα όρθια λαίμαργα, ειδικά στο κέντρο (ορθάρηδες).
Αυτό γίνεται ακόμα και από την πρώτη στιγμή που αγοράζουμε τα μικρά δένδρα μας (μουρέλα), διαλέγουμε να έχουν ηδη τα βλαστάρια στα πλάγια και όχι όρθια, να είναι δηλαδή από τώρα διαμορφωμένα.
Ακόμα και αν έχουμε φυτέψει δυο ή τριών ετών δένδρα, εκεί στο κλάδεμα «τα χέρια μας θα είναι κοντά», και δεν θα καταστρέφουμε τη φυλλωσιά γιατί τη χρειάζεται το δένδρο για φωτοσύνθεση και την ανάπτυξη του.
Αν δεν έχει πολλά πλαϊνά κλαδιά και έχει όρθια, το νεαρό δένδρο μας, μπορούμε να κάνουμε «κάποιες ασκήσεις», με τα όρθια κλαδιά, λυγίζοντας τα με προσοχή στο πλάι, έτσι σιγά σιγά θα πάρουν οριζόντια κλίση και θα γίνουν ποδιές.
Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή, όταν βρεθούμε στον ελαιώνα μας με τα κλαδευτήρια στα χέρια…
Το πρώτο βήμα είναι να εξετάζουμε κάθε δένδρο χωριστά, γιατί οι ανάγκες του καθενός μπορεί να είναι διαφορετικές.
Ο σκοπός μας είναι να πετύχουμε να καρποφορούν όλα τα δένδρα κάθε χρόνο και από λίγο, παρά μια χρονιά να έχουν παραγωγή και την άλλη τίποτα.
Δεύτερο βήμα… έλεγχος να δούμε για την παρουσία ασθενειών, ξηρών βλαστών, πυκνότητα βλάστησης, σκίασης, φωτισμού, αερισμού, σχήματος κόμης, ύψος του δένδρου, παρουσία μυκήτων κλπ.
Έτσι αν χρειαστεί να αφαιρεθούν βλαστοί, αφαιρούνται και καταστρέφονται αμέσως, ή τους τοποθετούμε σαν ένα δεματάκι στη ρίζα κάθε δένδρου να γίνει κοπριά, και όχι άτακτα πεταμένα εδώ κι εκεί.
Σήμερα υπάρχουν μηχανήματα που τα πολτοποιούν και τα κάνουν λίπασμα για την ελιά. Αυτό θα ήταν το καλύτερο, γιατί σιγά σιγά θα απαγορεύουν οι Δήμοι το κάψιμο των κλαδιών, λόγω μόλυνσης της ατμόσφαιρας.
Αφαιρούνται οι ξεροί και προσβεβλημένοι από μύκητες βλαστοί και καταστρέφονται και αυτοί.
Αποφεύγεται η χρήση αλυσοπρίονου, γιατί κόβει άγρια τομή και εκεί φωλιάζουν παθογόνοι μύκητες, ειδικά σε περίοδο μεγάλης υγρασίας.
Και αν ακόμα κόψουμε χονδρά κλαδιά, θα χρειαστεί με ένα μαχαιράκι να λειάνουμε την τομή.
Ένα δένδρο που μόλις καρποφόρησε, αφαιρούμε τα μισά κλαδιά που καρποφόρησαν, ενώ αφήνουμε τους βλαστούς που αναπτύχθηκαν το έτος καρποφορίας, για να δέσουν τον καρπό της επόμενης χρονιάς.
Αυστηρό κλάδεμα κάνουμε στα δένδρα μετά από τυχόν φωτιά, σε εκείνα που έχουν ασθένειες, έχουν μεγάλο βαθμό σκίασης και σε αυτά που είναι σε άγονα εδάφη.
Στα δένδρα που έχουν καεί από φωτιά, δεν τα κλαδεύουμε φέτος, παρά την επομένη χρονιά που θα ανοίξουν και θα διαλέξουμε τα κατάλληλα κλαδιά που θα αφήσουμε.
Κάνουμε δυνατό κλάδεμα στα δένδρα που είναι μεγάλα σε ύψος ή γέρικα γιατί θα πρέπει να τα φέρουμε στο επιθυμητό ύψος.
Τα πυκνά κλαδιά τα αραιώνουμε ώστε να μπαίνει φως μέσα στο δένδρο και αέρας.
Τώρα, το πόσο πυκνό θα είναι μέσα ένα δένδρο, θα έχουμε σαν εικόνα ένα πουλί που θα μπορεί να πετάει ανάμεσα στα κλαδιά, όπως είπε κάποιος ειδικός.
Αν πάλι το λιόφυτο μας είναι σε άγονη περιοχή, με ελάχιστες βροχοπτώσεις το χειμώνα και χωρίς νερό το καλοκαίρι, φυσικά το δένδρο δεν μπορεί να συντηρήσει όλα τα κλαδιά και να παράγει κιόλας, έτσι θα πρέπει να αφαιρεθούν κλαδιά για να ξαλαφρώσει το δένδρο και να έχει τη δύναμη να κάνει και την παραγωγή της χρονιάς.
Οπωσδήποτε αφαιρούμε τα λαίμαργα, κρατάμε τον αέρα και το φως σε κάθε δένδρο και άμα ακόμα τελειώσουμε το κλάδεμα όλων των δένδρων ξαναρίχνουμε πάλι την τελευταία ματιά και επιθεωρούμε όλα τα δένδρα μας για τυχόν βελτιώσεις.
Ο καλός κλαδευτής πρέπει να έχει γνώσεις και εμπειρία για ένα καλό αποτέλεσμα, ο εγωισμός ότι «εγώ τα ξέρω όλα» δεν φέρνει καλά αποτελέσματα.
Έχουμε συνήθως τριών ειδών κλαδέματα: κλάδεμα ανανέωσης, κλάδεμα διόρθωσης και κλάδεμα παραγωγής.
Κλαδεμα ανανεωσης
Στο κλάδεμα ανανέωσης κάνουμε βαρύ κλάδεμα στα γερασμένα δένδρα χαμηλής παραγωγής, ή σε ψηλά δένδρα ή εγκαταλελειμμένα ή χολεριασμένα ή από φωτιά ή έντονα σκιασμένα.
Εδώ αφαιρούνται και κλάδοι ολόκληροι από το σταυρό και πάνω, με κάθετες τομές για να μη κατακρατεί νερό της βροχής.
Αφήνουμε τα πλαϊνά κλαδιά, ποδιές.
Αφαιρούνται νεκρά τμήματα και τον επόμενο χρόνο και στα καμένα αφαιρούμε όλα τα νεκρά και αφήνουμε τα κατάλληλα πλαϊνά κλαδιά που είναι εύρωστα.
Ένα δένδρο που κλαδέψαμε πέρσι με βαρύ κλάδεμα, διαλέγουμε φέτος ποια κλαδιά είναι κατάλληλα να κρατήσουμε, να είναι εξωτερικά και τα αλλά τα αφαιρούμε.
Αυτό θα πρέπει να γίνει και στα ενδιάμεσα του καλοκαιριού, σαν διόρθωση.
Πρέπει να έχουμε υπ’ όψη μας, ότι αν ένα δένδρο που του κάναμε βαρύ κλάδεμα σε εύφορο έδαφος, καλά λιπασμένο και ποτισμένο, θα έχει την τάση αμέσως σχεδόν, να πετάξει μεγάλα και δυνατά λαίμαργα, τα οποία από μικρά θα πρέπει να αφαιρούμε, ούτως ώστε να αναγκάσουμε το δένδρο να δημιουργήσει ποδιές. Διαφορετικά τα λαίμαργα θα τραβήξουν όλη τη δύναμη του δένδρου και δεν θα έχουμε παραγωγή.
Αν σε ένα δένδρο κόψουμε όλους τους κορμούς, θα κάνει τρία χρόνια να ξανακάνει ελιές, αλλά στα ενδιάμεσα πρέπει να αφαιρούνται τα άχρηστα κλαδιά και να αφήνουμε μονάχα τα εξωτερικά.
Όπου υπάρχουν παγετοί, ή σε βρεγμένα από την βροχή κλαδιά, το κλάδεμα θα πρέπει να αποφεύγεται και για αποφυγή ατυχημάτων, αλλά και να μην δημιουργείται καρκίνωση του δένδρου.
Σε δένδρα που έχουν καρκίνωση συστήνεται ψεκασμός με χαλκούχο σκεύασμα (οξυχλωρούχος χαλκός)
Καλό θα ήταν στις τομές, να τις αλείφουμε με βορδιγάλειο πολτό για προστασία από τους μύκητες και τα εργαλεία μας (πριόνια, ψαλίδια, μαχαίρια) να είναι καλά απολυμασμένα με οινόπνευμα για αποφυγή μετάδοσης από το ένα δένδρο στο άλλο.
Κλάδεμα διαμόρφωσης
Εφαρμόζεται συνήθως στα νεαρά δενδράκια και σκοπό έχουν να δώσει στο φυτό από την αρχή σωστό σχήμα και μέγεθος και να πάρει από την αρχή τη σωστή κατεύθυνση και σχήμα όταν έρθει στη κατάσταση παραγωγής.
Τα σχήματα που δίνουμε στην Ελλάδα είναι “κύπελλο” ή “ομπρέλα”.
Κλάδεμα καρποφορίας
Εφαρμόζεται σε δένδρα παραγωγικής ηλικίας και σκοπό έχει να επέλθει μια ισορροπία ανάμεσα βλάστησης, καρποφορίας, ριζικού συστήματος, ώστε να πετύχουμε ικανοποιητική απόδοση, καθώς και τη συντήρηση και βελτίωση του σχήματος του δένδρου.
Μπαίνοντας στο χωράφι μας για να κλαδέψουμε, θα πρέπει να έχουμε κατά νου κάποια πράγματα…
Ότι η ελιά καρποφορεί σε βλαστούς του προηγούμενου έτους, από μικρούς μασχαλιαίους οφθαλμούς.
Καρποφόροι είναι οι βλαστοί μικρού μήκους, έχουν καλή ζωηρότητα και είναι στο εξωτερικό μέρος της κόμης, φωτίζονται και αερίζονται καλά.
Τα πυκνοφυτεμένα δένδρα που σκιάζονται δεν έχουν πολλούς καρποφόρους βλαστούς.
Το δένδρο κάτω από σκιά, προσπαθεί να κάνει καρπούς στα ψηλά κλαδιά που λιάζονται, και αν τα κόψουμε και αυτά, τότε δεν θα έχουμε καθόλου παραγωγή.
Οι λαίμαργοι βλαστοί θα δώσουν μόνο βλάστηση, ενώ οι αδύνατοι λίγο καρπό.
Αν οι λαίμαργοι είναι στο εσωτερικό, αφαιρούνται, αν είναι εξωτερικά και λιάζονται, τότε ή κορφολογούνται ή αραιώνονται.
Όταν είναι για να κλαδέψουμε, προτιμούμε τη χρόνια που έχει ακαρπία, (προηγείται του έτους της αναμενόμενης καρποφορίας) με αραίωση βλαστών μικρής ζωηρότητας, σε συνδυασμό με την κατάλληλη λίπανση και την ανάπτυξη νέων βλαστών του έτους που έρχεται που αυτοί θα καρποφορήσουν το έτος της μεγάλης παραγωγής.
Έτσι επιτυγχάνεται παραγωγή κάθε έτος.
Σε δένδρα που είναι σε ξηρά εδάφη, με λίγες βροχοπτώσεις, χωρίς πότισμα το καλοκαίρι, το αυστηρό κλάδεμα βοηθάει στη μείωση του φυλλώματος του δένδρου, άρα και στην εξοικονόμηση νερού και θρεπτικών στοιχείων για την καρποφορία.
Σε δένδρα με άφθονα ποτίσματα με πλούσιο υπέδαφος, δεν χρειάζεται αυστηρό κλάδεμα, γιατί θα δημιουργήσει αναγκαστικά την ανάπτυξη λαίμαργων, τα οποία θα επηρεάσουν αρνητικά το φυτό και θα καθυστερήσουν την καρποφορία.
Κλαδεύοντας ένα δένδρο, ρυθμίζουμε την ανάπτυξη της βλάστησης, ρυθμίζουμε την καρποφορία, προσαρμόζουμε το δένδρο στους διαθέσιμους χώρους, αποφεύγουμε τα προβλήματα σκίασης και κακού αερισμού και ανταγωνισμού των δένδρων.
Αντίθετα, σε ένα ελαιώνα που έχει λίγα δένδρα θα προσπαθήσουμε κάθε δένδρο, να αξιοποιήσει τον διαθέσιμο χώρο του και να απλώσει κατάλληλα.
Αντίστοιχα, σε μια περιοχή με ελάχιστες βροχοπτώσεις, αναγκαστικά θα κλαδέψουμε έτσι ούτως ώστε με το νερό που διαθέτει να είναι και η ανάλογη βλάστηση.
Αντίθετα, δηλαδή σε ένα καλοποτισμένο χωράφι, θα αφήσουμε περισσότερο φύλλωμα και θα αναμένουμε περισσότερη παραγωγή.
Με το κλάδεμα πετυχαίνουμε μεγαλύτερη ποιότητα και ποσότητα παραγωγής.
Κανονικά χρειάζεται κάθε χρόνο κλάδεμα, αλλά λόγω της δυσκολίας και λόγω παραγωγής, οι περισσότεροι κλαδεύουν κάθε δεύτερο ή τρίτο χρόνο.
Ανάλογα τα λιπάσματα που ρίχνουμε, ανάλογα τις βροχοπτώσεις, και φυσικά πυκνότητα όπως προαναφέραμε κλπ., κάνουμε το ανάλογο κλάδεμα.
Δεν θέλουμε ένα δένδρο να φτάσει ψηλά, γιατί δεν θα το φτάνουμε και θα μας δυσκολέψει στο μάζεμα.
Το υπερφόρτωμα του δένδρου τη μια χρονιά και την άλλη να μην κάνει τίποτα δεν είναι πάντα καλό, εμείς θέλουμε να κάνουν όλα τα δένδρα κάθε χρόνο, κι ας μην είναι παραφορτωμένα.
Τα υπερφορτωμένα δένδρα δεν είναι πάντα καλό σημάδι για την καλή ποιότητα του λαδιού.
Όταν ένα υπερφορτωμένο δένδρο, το αδειάσουμε νωρίς τον Δεκέμβριο, έχουμε περισσότερες πιθανότητες να ξανακάνει και του χρόνου, παρά όταν το αδειάσουμε Φεβρουάριο, γιατί τότε πραγματικά εξαντλείται.
Ο καλός κλαδευτής οφείλει να δώσει κατάλληλο σχήμα στο δένδρο, ώστε να λιάζονται όσο το δυνατόν περισσότερα φύλλα, έτσι προσπαθούμε να απλώσουμε το δένδρο κι όχι να του δώσουμε ύψος.
Θέλουμε ένα κορμό από 1 έως 1,5 μέτρο με γερό σκελετό.
Φροντίζουμε το κάθε δένδρο να μη φορτώνεται τη μια χρονιά και την άλλη να μην κάνει, έτσι κλαδεύουμε τους βλαστούς έτσι ώστε να έχουμε ένα μέσο όρο φορτίο κάθε χρόνο.
Βασικά δεν αρκεί ένα κλάδεμα, αλλά πολλές φορές το χρόνο και το καλοκαίρι ο κλαδευτής θα κάνει τις ανάλογες διορθώσεις.
Στα κλαδέματα μας δεν κοιτάμε του γείτονα τα δένδρα, γιατί εκεί μπορεί να ισχύουν άλλα δεδομένα, αυτός μπορεί να τα ποτίζει και να τα λιπαίνει, εσύ όχι, αυτός μπορεί να τα έχει αραιοφυτεμένα, ενώ εσύ όχι, οπότε ένα ίδιο κλάδεμα θα φέρει αρνητικά αποτελέσματα.
Ένας ελαιοπαραγωγός που έχει εγκαταλειμμένα για χρόνια δένδρα, θα πρέπει να κάνει την πρώτη χρόνια ένα δραστικό κλάδεμα για να τα επαναφέρει σε τρία χρόνια και να μπουν και πάλι στην παραγωγή.
Ωστόσο, κάθε χρόνο θέλουν τις απαραίτητες διορθώσεις, κόβοντας τα λαίμαργα και τα περιττά κλαδιά, για να ενισχύονται τα πλαϊνά, οι λεγόμενες ποδιές.
Στο κλάδεμα δεν υπερβαίνουμε το 40% της κόμης του, ενώ σωστό κλάδεμα είναι το 10% ή το πολύ 20%.
Αλλά και στο 5 % σε ένα δένδρο που έχει βρει τη σειρά του δεν θα ήταν άσχημο. Μετά από ένα απερίσκεπτο κλάδεμα χωρίς λόγο, το δένδρο θα κάνει 3 χρόνια να μπει και πάλι στην παραγωγή και αυτό είναι καταστρεπτικό για τον παραγωγό.
Μεγάλη υπόθεση είναι να καταφέρει ο παραγωγός να έχει ισορροπημένες παραγωγές κάθε χρόνο σε όλα του τα δένδρα, και όχι χρόνο παρά χρόνο.
Καλύτερη εποχή για κλάδεμα είναι αφού περάσουν τα μεγάλα κρύα του χειμώνα, γιατί οι πολλές υγρασίες στα κοψίματα ευνοούν τους μύκητες. Όταν εμφανιστούν τα πρώτα άνθη, ο παραγωγός γνωρίζει πια ποια κλαδιά θα κάνουν ελιές και ποια όχι και ξέρει τι να κόψει και τι να αφήσει.
Αν τα φυτά είναι ξηροφυτικά, ένα πότισμα τον Ιούνιο και ένα τον Αύγουστο θα βελτιώσουν την παραγωγή.
Δεν πρέπει να αδειάζουμε πολύ το εσωτερικό του δένδρου, διότι το αφήνουμε ανεπανόρθωτα εκτεθειμένο στον ήλιο.
Πολλοί κάνουν χρονιά παρά χρονιά βαθύ κλάδεμα και ελαφρύ στο ενδιάμεσο.
Άλλοι πάλι αφήνουν μια χρονιά τα όρθια κλαδιά και την άλλη τις ποδιές.
Οι περισσότεροι παραγωγοί είναι ανεκπαίδευτοι και κλαδεύουν απλά εμπειρικά.
Δυστυχώς, στις περισσότερες περιοχές το κλάδεμα συνδυάζεται με το μάζεμα της ελιάς.
Το κλάδεμα είναι σημαντική και αναγκαία εργασία της καλλιέργειας της, που ρυθμίζει το σχήμα την σωστή ανάπτυξη, την μακροζωία αλλά και την ανανέωση του κάθε δένδρου.
Κείμενο: Γεώργιος Χουστουλάκης
