Τα Θεοφάνια είναι μεγάλη εορτή του Χριστιανισμού, σε ανάμνηση της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο (ή Βαπτιστή) και γιορτάζονται κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου. Παραμονή σήμερα και όπως συμβαίνει αντίστοιχα την παραμονή των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, μικροί και μεγάλοι τραγουδούν τα κάλαντα που είναι λιγότερο γνωστά.
«Σήμερα τα φώτα και οι φωτισμοί.
Κι χαρές μεγάλες κι αγιασμοί.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
κάθετ’ η κυρά μας η Παναγιά…».
Η παραμονή των Φώτων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον ήχο από τις παιδικές φωνές που λένε τα κάλαντα από σπίτι σε σπίτι. Τραγούδια, που γνωρίζουν πολλές παραλλαγές από τόπο σε τόπο, τα οποία έχουν ευχητικό χαρακτήρα. Με την ευκαιρία της γιορτής, οι «καλαντιστές» εύχονται στους κατοίκους του σπιτιού που επισκέπτονται να έχουν υγεία και χαρά και ο Θεός να τους ευλογήσει με όλα τα καλά.
Σημειώνεται ότι το όνομα της γιορτής των Θεοφανίων προκύπτει από τη φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας, που σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη συνέβη κατά τη Βάπτιση του Ιησού. Η εορτή των Θεοφανίων λέγεται επίσης και Επιφάνια και Φώτα ή Φωτά (ή Εορτή των Φώτων), καθώς όπως λέει στο τέλος το Απολυτίκιο της Εορτής, ήλθε ο Χριστός για να φωτίσει τον κόσμο, μπολιάζοντάς τον και πνευματικά δια του Βαπτίσματος και του Χρίσματος.
Κάλαντα: Ο λόγος που η Εκκλησία τα είχε απαγορεύσει
Τα κάλαντα όπως τα γνωρίζουμε σήμερα έχουν θρησκευτικό περιεχόμενο. Όμως η αλήθεια είναι πως, για πάρα πολλούς αιώνας τα τραγούδια αυτά είχαν κοσμικό χαρακτήρα και η καταγωγή τους ανάγονταν στην αρχαιότητα, σε ήθη και έθιμα που είχαν ριζώσει στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, τα οποία περιγράφονται στο έργο του Πλουτάρχου. Οι νεαροί τραγουδιστές λάμβαναν δώρα και κεράσματα από τους ιδιοκτήτες των σπιτιών που επισκέπτονταν και η παρουσία τους θεωρούνταν καλός οιωνός από τους προγόνους μας.
Όμως, με την επικράτηση του Χριστιανισμού, τα κάλαντα, ως απομεινάρια της αρχαίας θρησκείας, αντιμετωπίστηκαν από την Εκκλησία με καχυποψία. Η ΣΤ’ Οικουμενική Συνόδος το 680 μ.Χ. καταδίκασε το έθιμο ως ειδωλολατρικό και το απαγόρευσε.
Φυσικά, όπως γνωρίζουμε, το έθιμο αποδείχθηκε πιο ανθεκτικό από τους κανόνες και τις διώξεις. Οι φανατικοί καλαντιστές της εποχής άλλαξαν τους στίχους και προσάρμοσαν τα κάλαντα στα νέα δεδομένα. Έτσι, με τον καιρό οι Μηναγύρτες, όπως αποκαλούσαν υποτιμητικά τους καλαντιστές οι πολέμιοί τους, αναδείχθηκαν σε κεντρικούς πρωταγωνιστές όλων των μεγάλων θρησκευτικών εορτών.
