Την 21 Μαΐου 1823 η “Τερψιχόρη” του αρμοστή της Κρήτης Μανώλη Τομπάζη κατέπλευσε στο κόλπο της Κισάμου. Η αποβίβαση του Αρμοστή και των στρατιωτών του έγινε πιθανότατα στον Δραπανιά. Από εκεί ο Τομπάζης κατευθύνθηκε στο φρούριο της Κισάμου για να το καταλάβει.
Εκείνους τους μήνες είχε ενσκήψει στο φρούριο της Κισάμου επιδημία πανούκλας, γι’ αυτό και οι πολιορκημένοι Τούρκοι (Μουσουλμάνοι) αναγκάστηκαν να παραδώσουν αμαχητί το φρούριο στον νέο Αρμοστή της Κρήτης. Υπογράφτηκε συμφωνία ανάμεσα στον Τούρκο προύχοντα της Κισάμου, τον Χατζή Δερβίση Γενίτσαρη και στον Τομπάζη. Η συμφωνία τηρήθηκε κατά γράμμα και οι Τούρκοι του Καστελλίου Κισάμου μπήκαν στα πλοία και μεταφέρθηκαν ασφαλείς στα Χανιά. Όμως ήταν τόσο μεγάλη η καταστροφή που είχε προξενήσει η πανούκλα, ώστε ολόκληρος ο χώρος γύρω από την κωμόπολη ήταν καλυμμένος με καινούργιους τάφους. Καθώς έφευγαν οι Τούρκοι έριξαν στη θάλασσα και τους νεκρούς τους που δεν είχαν προλάβει να θάψουν, περίπου σαράντα πτώματα.
Την 25η Μαΐου ο Τομπάζης μπήκε στο φρούριο της Κισάμου και ύψωσε την ελληνική σημαία. Το φρούριο ανήκε πια στους Έλληνες, αλλά ο Τομπάζης έπρεπε να πάρει αυστηρά μέτρα για να μην μεταδοθεί η πανούκλα στον ίδιο, στους στρατιώτες του, και στους Χριστιανούς κατοίκους της περιοχής. Απαγόρευσε στους πάντες να εισέρχονται στα εγκαταλειμμένα σπίτια των Τούρκων.
Για να μην αγγίξουν μολυσμένα αντικείμενα. Μερικοί στρατιώτες που δεν υπάκουσαν στη διαταγή, τις πρώτες μέρες, τιμωρήθηκαν αυστηρά. Συγκρότησε επίσης φρουρά υπό την καθοδήγηση του Κισαμίτη Μαρτιμιανού Περάκη και του Ποριώτη Μιχαήλ Οικονόμου για να επιτηρεί τους στρατιώτες και να τους εμποδίζει να εισέρχονται στα μολυσμένα σπίτια.
Συνέστησε, τέλος, Υγειονομική Επιτροπή, αποτελούμενη από τον Κισαμίτη Ευθύμιο Ψαρουδάκη, τον Σφακιανό Νικόλαο Ανδρουλάκη και τον Υδραίο Δημήτριο Κιοσσέ, η οποία συγκέντρωσε όλα τα κινητά πράγματα των Τούρκων και τα έκαψε. Με αυτά τα μέτρα ο Τομπάζης κατόρθωσε να μη μεταδοθεί η αρρώστια στους στρατιώτες του και στους χριστιανούς της Κισάμου.
(Η έγχρωμη φωτογραφία από το φρούριο ή καλέ της Κισάμου, μάλλον ό, τι απέμεινε από το περίφημο Καστέλλι, είναι του Γιώργου Γεωργιλάκη. Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες είναι του Μανώλη Μανούσακα).
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΟΥΡΝΑΡΑΚΗΣ
