Με την παρουσία αντιστασιακών, φίλων και συγγενών των αγωνιστών, αρκετού κόσμου και με την ευθύνη διοργάνωσης από το παράρτημα Χανίων της ΠΕΑΕΑ – ΔΣΕ, γιορτάστηκε την Κυριακή 11 Αυγούστου η 80η επέτειος της Μάχης του Κατσωματάδο (Σήραγγας) που έγινε τον Αύγουστο του 1944 κατά των Γερμανών κατακτητών από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ με μεγάλες απώλειες για τα κατοχικά στρατεύματα.
Στην εκδήλωση μίλησε για τα γεγονότα της Μάχης ο πρώην δήμαρχος Μηθύμνης και μέλος του Δ.Σ. του Δικτύου Μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδας κ. Σπύρος Δαράκης, ενώ για το νόημα της θυσίας αλλά και τα διδάγματα αυτού του αγώνα μίλησε ο Στράτος Κουτρούλης μέλος του Δ.Σ. της ΠΕΑΕΑ – ΔΣΕ.
Χαιρετισμό απηύθυνε ο πρόεδρος του Παραρτήματος Χανίων της ΠΕΑΕΑ – ΔΣΕ κ. Μπάμπης Πετράκης.
Τα βιογραφικά των δυο ΕΠΟΝΙΤΩΝ του Μανώλη Μαλανδράκη που έπεσε στη Μάχη και του Βασίλη Χουδαλάκη διάβασε ο φοιτητής του Πολυτεχνείου Κρήτης κ. Λευτέρης Καλαμάρας.
Χαιρετισμό απηύθυνε εκ μέρους του Δήμου Κισάμου ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού Γεώργιος Μακράκης ο οποίος κατέθεσε στεφάνι.
Παραβρέθηκαν ο επικεφαλής της Λαϊκής Συσπείρωσης και Περιφερειακός Σύμβουλος Αλέκος Μαρινάκης ο οποίος κατέθεσε στεφάνι, ο επικεφαλής της Λαϊκής Συσπείρωσης στο Δήμο Κισάμου Γιώργος Φραγκιουδάκης, ο πρόεδρος της ΠΕΑΕΑ – ΔΣΕ Πειραιά Γιάννης Νταουντάκης και η Όλγα Ψαράκη, γραμματέας της Οργάνωσης Κισάμου του ΚΚΕ.
Επίσης, στέφανα κατέθεσαν ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Έλους – Λίμνης – Λουχίου Γιώργος Τζανακάκης, από το Δίκτυο Μαρτυρικών Χωριών ο Σπύρος Δαράκης, από το παράρτημα ΠΕΕΑ – ΔΣΕ ο κ. Πετράκης, από την Τ.Ε. Χανίων του Κ.Κ.Ε ο Αλέκος Μαρινάκης.
Στον χώρο υπήρχε έκθεση φωτογραφικού υλικού από τα γεγονότα της Μάχης με τους πρωταγωνιστές της αλλά και φωτογραφικά ντοκουμέντα που αφορούσαν τη δράση του ΕΑΜ. – ΕΛΑΣ στην περιοχή αλλά και το σχεδιάγραμμα των Μαχών πολύτιμο υλικό της Ιστορικής μας κληρονομιάς,
Τα γεγονότα της Μάχης
Στα γεγονότα της Μάχης αναφέρθηκε ο πρώην δήμαρχος Μηθύμνης και μέλος του Δ.Σ. του Δικτύου Μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδας Σπύρος Δαράκης, αναφέροντας μεταξύ άλλων:
Η επιχείρηση στη σήραγγα έγινε στα πλαίσια της υλοποίησης την εντολής της 5ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ μετά από απόφαση της παγκρήτιας επιτροπής του ΕΑΜ να γίνουν χτυπήματα σε διάφορα σημεία του Νομού Χανίων κατά των Γερμανών που τρομοκρατούσαν την ύπαιθρο.
Στο Νομό Χανίων, και σε όλη την Κρήτη γενικά, καθυστέρησε η οργάνωση του ένοπλου αγώνα σε σχέση με εκείνου της υπόλοιπης χώρας. Αιτίες βασικές η απομόνωση του νησιού από τα κέντρα καθοδήγησης του αγώνα που δυσκόλευε και τον αναγκαίο εφοδιασμό των ενόπλων δυνάμεων αλλά και το γεγονός ότι η φασιστική κατοχή στην Κρήτη εκδηλώθηκε από τις πρώτες μέρες με την πιο άγρια βαρβαρότητα.
Η πρώτη αντάρτικη ομάδα του ΕΛΑΣ συγκροτήθηκε τον Ιούλη του 1943, στο Ορεινό χωριό Μεσκλά Κυδωνίας, κέντρο εθνικό απελευθερωτικών αγώνων του χανιώτικου λαού από την βενετσιάνικη κατοχή, όπου εκεί εγκατέστησε το αρχηγείο και ο Καντανολέων.
Η οργάνωση της ομάδας χρεώθηκε από την Ν.Ε. Χανίων του ΕΑΜ στο Νίκο Τζαμαντή, οργανωτικό στέλεχος του ΕΑΜ, ικανό στον ανταρτοπόλεμο και με αρκετές γνωριμίες με αξιωματικούς του τακτικού στρατού και τον Μιχάλη Κλειάνη (κουμπάρο) ικανότατο στέλεχος του Κ.Κ.Ε από τον άγιο Παντελεήμονα Αμυνταιου Μακεδονίας. Ο Μιχάλης Κλειάνης εκρατείτο εξόριστος στην Γαύδο και με την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς δραπέτευσε μαζί με άλλα στελέχη του Κ.Κ.Ε και επιδόθηκε αμέσως στο ύψιστο πατριωτικό καθήκον της οργάνωσης του αγώνα ενάντια στο βάρβαρο κατακτητή. Στη μάχη μετείχε και έλαβε ενεργό μέλος με το όνομα Νίκος ο Μακεδόνας όπως αφηγείται και ο Γιώργος Σγουρομάλλης. Οι πρώτοι οργανωμένοι πια αντάρτες ήταν οι Μπολουδάκηδες, Χρήστος και Ρούσσος, Τσαμαντάκης Παναγιώτης, Βουλγαράκης Μανόλης, Λουλουδάκης Μανόλης, και Δρακάκης Μανόλης.
Σε λίγο διάστημα βγήκαν στο βουνό και ΕΠΟΝίτες Γιάννης Μπατάκης και Μίμης Τσαμαντής από τα Μεσκλά, ο Μιχάλης Πιτταριδάκης και ο Στέφανος Κουτσούπής από τα Χανιά κι από τον Αποκόρωνα ο Χαράλμπος Σαλεβούρης και ο Σπύρος Μπλαζάκης. Σε λίγο καιρό βγήκε στο βουνό και ο Χάλαρης Κυριάκος από τα Μεσκλά και η ομάδα έγινε αξιόμαχη.
Οι οργανώσεις του ΕΑΜ στο νομό μας πήραν μεγάλες διαστάσεις, οι αντάρτικες ομάδες του ΕΑΜ δέχονταν μέρα με τη μέρα νέους μαχητές, ώσπου έγινε αναγκαία η οργάνωσή του σε τακτικό στρατό με την συγκρότηση της 5ης Μεραρχίας Κρήτης και του ηρωικού 14ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ στο Νομό Χανίων με διοικητή τον έξοχο αξιωματικό και θερμό πατριώτη Στυλιανό Σφακιωτάκη.
Στη σκληρή και άνιση αναμέτρηση με τον πιο βάρβαρο και αδίστακτο εχθρό, τα παλικάρια κι ο λαός της επαρχίας Κισάμου, όχι μόνο δεν δήλωσαν απόντες /όχι μόνο δεν παραμέρισαν αλλά έδωσαν και τον καλύτερο εαυτό τους. Σε κάστρα της Εθνικής Αντίστασης μετατράπηκαν τα ορεινά χωριά της επαρχίας και τα παραδείγματα ατομικού και μαζικού ηρωισμού υπήρξαν πάμπολλα. Από τις 17 μικρές και μεγάλες μάχες και συμπλοκές με του πάνοπλους χιτλερικούς και τους ταγματασφαλίτες του Παπαγιαννάκη, οι μόνιμοι και έφεδροι ΕΛΑΣίτες από την Κίσαμο βοηθούμενοι και από τις οργανώσεις της περιοχής έδωσαν με επιτυχία τις συμπλοκές με τους Γερμανούς στο Κάτω Σφηνάρι και στο Κούνενι – Στόμιο, τις μάχες στα Παλαιά Ρούματα και στην Κρύα Βρύση κατά των Παπαγιαναίων ταγματασφαλιστών και των Γερμανών και τις μάχες στον Αναβο και στον Κατσοματάδο. Οι Γερμανοί που είχαν γνώση πια για την έκταση των οργανωμένων δυνάμεων του ΕΑΜ και την ύπαρξη και δράση των ένοπλων δυνάμεων του ΕΛΑΣ κινούνταν προς την ύπαιθρο με πολυάριθμες και καλά εξοπλισμένες δυνάμεις. Πριν λίγες μέρες, άλλωστε, είχαν υποστεί βαρύ πλήγμα στον «Αναβο» κοντά στα Φλώρια της επαρχίας Σελίνου.
Στις 9 Αυγούστου, ο νεαρός ΕΠΟΝίτης Χουδαλάκης, ειδοποίησε τη διοίκηση του 3ου τάγματος Κισάμου – Σελίνου του ΕΛΑΣ, που είχε έδρα το χωριό Καλάθαινες, ότι έξι μεγάλα γερμανικά αυτοκίνητα και ένα τανκς με εκατό και πάνω Γερμανούς πέρασαν για τα εννιά Χωριά.
Μόλις η είδηση ελήφθη, ελήφθη και η απόφαση που δεν μπορούσε να ήταν άλλη από την αντιμετώπιση που άξιζε σε φασίστες, υστερικούς κατακτητές. Διοικητής του Τάγματος ήταν ο Νίκος Τσαμαντής με καπεταναίους, το Παπά Σπύρο Κουντουράκη και το Σγουρομάλη, τον (καπετάν Μάνωλα) όπως συνήθιζαν να τον αποκαλούν οι γνωστοί του.
Το σχέδιο καταστρώθηκε σε αντάρτικη τακτική. Τα παλικάρια του ΕΛΑΣ τοποθετήθηκαν στις πιο κατάλληλες θέσεις και η αυστηρή ενολή του Τσαμαντή δόθηκε, που όριζε ότι δεν πρέπει να πυροβολήσει κανείς, εφ’ όσον δεν πυροβολήσει ο ίδιος, όταν πια, όλα τα αυτοκινητα και το τανκς θα είχαν μπει στον Κλοιό. Η εντολή, δυστυχώς για τον ΕΛΑΣ, δεν εισακούσθηκε. Ένα θερμόαιμος ΕΛΑΣίτης, από ανυπομονησία προφανώς πυροβόλησε όταν στον κλοιό είχε μπει μόνο ένα γερμανικό αυτοκίνητο που είχε τους περισσότερους Γερμανούς και έτσι γλύτωσαν από πραγματική πανωλεθρία.
Ακολούθησε καταιγισμός πυρός. Οι ΕΛΑΣίτες έριχναν στο ψαχνό, οι Γερμανοί τα είχαν χάσει κυριολεκτικά και υποχώρησαν με βαριές απώλειες, που υπολογίστηκαν σε πάνω από 20 νεκρούς. Ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και ο Γερμανός Κομαντατούρ της περιοχής Στροβλών, Βάλτερ, βασανιστής ακουστός για την αγριότητα και βαρβαρότητα που διέκρινε, καταδυναστεύοντας ολόκληρη την περιοχή.
Πάνω στη βράση της Μάχης, ενθουσιασμένος από τη νίκη και χωρίς την απαραίτητη προφύλαξη, κατέβηκε στον αμαξωτό δρόμο ΕΠΟΝίτης Μανόλης Μαλανδράκης από τα Καρθιανά Κισάμου, όπου τον βρήκαν οι σφαίρες του εχθρού και τον άφησαν νεκρό. Όταν έφευγαν, οι χιτλερικοί, εξοργισμένοι και από το αναπάντεχο πάθημά τους εκτέλεσαν εν ψυχρώ τον Γιάννη Μοτάκη από τον Κατσοματάδω. Εδώ ας σημειωθεί το γεγονός όπου ο έμπειρος καπετάνιος Νίκος Τσαμαντής και ο ΕΠΟΝίτης Γεώργιος Σγουρομάλλης έσωσαν την ζωή ο ένας τον άλλον με αυτοθυσία και ηρωισμό.
