Αφορμή για την ενασχόληση με το θέμα, έδωσε μια επίσκεψη της αρχιτεκτόνισσας κας Πατρίτσια Γεωργιακάκη στο Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς – Δυτικής Κρήτης (ΕΔΣ) το 2016. Η κα Γεωργιακάκη, ήρθε φέροντας ένα πολύτιμο δώρο: μια μελέτη, με την αρχιτεκτονική αποτύπωση δεκάδων κούμων στην περιοχή του Ομαλού. Η μελέτη είχε εκπονηθεί με πρωτοβουλία δική της και είχε κατατεθεί στο Πολυτεχνείο Κρήτης ως μεταπτυχιακή διατριβή. Ταυτόχρονα με την προσφορά, η κα Γεωργιακάκη είχε και ένα αίτημα: αν θα μπορούσε ο ΕΔΣ να βοηθήσει στη διατήρηση των μοναδικών αυτών αρχιτεκτονικών κατασκευών.
Οι κούμοι του Ομαλού, με ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων, πιθανώς κατασκευασμένοι στις ίδιες θέσεις και με τα ίδια υλικά από την εποχή του Μίνωα, αποτελούν χαρακτηριστικές αρχιτεκτονικές κατασκευές της περιοχής με επιστημονικό ενδιαφέρον αρχαιολογικού, ιστορικού και πολιτιστικού περιεχομένου. Αποτελούν ανά τους αιώνες σημεία αναφοράς για την πανάρχαια δραστηριότητα της κτηνοτροφίας και ένα από τα στοιχεία που αποτυπώνουν τη διαχρονική σχέση του Ανθρώπου με τη Φύση στο νησί. Το γεγονός αυτό τεκμηριώνει και το ενδιαφέρον του ΕΔΣ για το θέμα.
Ο ΕΔΣ αποτάθηκε για το θέμα στις δύο αρμόδιες υπηρεσίες: Τη Διεύθυνση Υπηρεσίας Δόμησης (Πολεοδομία) του Δήμου Χανίων και την Υπηρεσία Νεότερων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Κρήτης του Υπουργείου Πολιτισμού με έδρα το Ηράκλειο. Ο λόγος για την επικοινωνία ήταν η αποσαφήνιση δύο σημαντικών θεμάτων που άπτονται της αποκατάστασης των κτισμάτων αυτών: για τη μεν Πολεοδομία, όντας ερείπια, οι κούμοι δεν γινόταν να αναστηλωθούν, ενώ για τη Δ/νση Νεότερων Μνημείων, ολόκληρος ο Ομαλός έχει κηρυχθεί ως ιστορικός τόπος. Οι δύο υπηρεσίες αντιμετώπισαν το θέμα με ενδιαφέρον, κατανόηση και ευαισθησία και αποτέλεσμα της τριμερούς αυτής συνεργασίας ήταν ότι ανοίγει ο δρόμος για την αναστήλωση των κούμων υπό συγκεκριμένους όρους:
• Οι κούμοι αποκαθίστανται στην αρχική τους μορφή, με την παραδοσιακή κατασκευαστική τεχνική, χωρίς χρήση νέων υλικών (π.χ. τσιμέντο ή άλλου τύπου πέτρα ) και χωρίς σύνδεση με ηλεκτρικό ρεύμα.
• Δεν απαιτείται Έκδοση Άδειας Δόμησης ή Έγκριση εργασιών μικρής κλίμακας για την αποκατάσταση των παραδοσιακών αυτών κατασκευών, με την επιφύλαξη των ειδικών διατάξεων που αφορούν την περιοχή ή το κτίριο και συγκεκριμένα την Έγκριση από την Υπηρεσία Νεότερων Μνημείων.
• Προϋπόθεση για την έναρξη εργασιών θα αποτελεί η προέγκριση από την Υπηρεσία Νεότερων Μνημείων πλήρους αρχιτεκτονικής μελέτης αποτύπωσης και αποκατάστασης.
Σημειώνουμε ότι για μεγάλο μέρος των κούμων του Ομαλού, αφετηρία για την εκπόνηση των σχεδίων μπορεί να αποτελέσει η αρχική μελέτη της κας Γεωργιακάκη.
Το επόμενο πρόβλημα που έχει να λυθεί μετά την αποσαφήνιση (και απλοποίηση) των απαραίτητων διαδικασιών είναι η ανάκτηση της τεχνογνωσίας για την αποκατάσταση των κούμων. Η γνώση για τον τρόπο δόμησης έχει εν πολλοίς χαθεί. Για το λόγο αυτό αρωγοί στην εκάστοτε πρωτοβουλία αποκατάστασης μπορούν να είναι η Σχολή Αρχιτεκτονικής Πολυτεχνείου Κρήτης και συγκεκριμένα το εργαστήριο της κας Μαρίας Μανδαλάκη σε συνεργασία με την ΑΜΚΕ Πηλοίκο και την κυρία Πατρίτσια Γεωργιακάκη. Οι παραπάνω φορείς μπορούν να συνδράμουν τους ενδιαφερόμενους τόσο στην καθοδήγηση σχετικά με τον τρόπο δόμησης όσο και στην αναζήτηση αλλά και εκπαίδευση μαστόρων για την εκτέλεση των εργασιών.
Προγραμματίζεται εξάλλου η διεξαγωγή διημερίδας θεωρητικού και πρακτικού εκπαιδευτικού περιεχομένου κατά τα τέλη της Άνοιξης όπου το θέμα της αποκατάστασης των κούμων θα προσεγγιστεί ολιστικά. Επιπλέον θα ληφθούν πρωτοβουλίες για πιθανή οργάνωση ειδικού χρηματοδοτικού εργαλείου για το θέμα.
Σκοπός του παρόντος δεν είναι η παρότρυνση για την αναστήλωση των κούμων ως μουσειακά εκθέματα. Η αναστήλωση κατακτά το πλήρες νόημά της εφόσον οι κούμοι αποκτήσουν και λειτουργικό χαρακτήρα. Οι προοπτικές πιθανής χρήσης ποικίλουν και προς αυτή την κατεύθυνση έχουν κατατεθεί ήδη προτάσεις. Αναφέρουμε εδώ ενδεικτικά μερικές από αυτές:
• Ίδια χρήση για ποικίλους σκοπούς από τους ιδιοκτήτες.
• Χρήση ως ειδικού τύπου καταλύματα – ορεινά καταφύγια, είτε κάθε κούμος χωριστά, είτε ομάδα κούμων από έναν μικρό συνεταιρισμό αντίστοιχων ιδιοκτητών.
• Σε συνδυασμό με το παραπάνω, κάθε ιδιοκτήτης θα μπορεί να διαθέτει προϊόντα που παράγει τοπικά (πατάτες, μήλα, μαλοτήρα, μέλι, τυροκομικά…) στους επισκέπτες του κούμου του (ή των συνεταιρισμένων κούμων).
Ο ΕΔΣ έχει εμπιστοσύνη τόσο στην αξία και την ομορφιά της Φύσης και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, όσο και στα προϊόντα που ο τόπος παράγει, αλλά και στην έλξη που προξενεί η τεράστια ιστορική κληρονομιά της περιοχής. Ελπίζει, με την πιθανή υλοποίηση κάποιων ιδεών από τις παραπάνω και τη βοήθεια συμπληρωματικού εισοδήματος που εκτιμά ότι θα προκαλέσει, να ανοίξει ο δρόμος για τη διατήρηση τέτοιων αρχιτεκτονικών στοιχείων σε όλο τον ορεινό όγκο: Από το Θέρισσο, το Μαδαρό και τις Καρές ως την Ανώπολη και από τον Καλλικράτη ως την Αχλάδα.
Για βασική πληροφόρηση σχετικά, στο ΦΔ ΕΔΣ 28210 45570 info@samaria.gr
