Κρίταμος, μια εναλλακτική καλλιέργεια που κερδίζει συνεχώς έδαφος στην Κρήτη

Μετά από έρευνες πολλών χρόνων και επίμονες προσπάθειες να γίνει γνωστό το ταπεινό αλλά θαυματουργό κρίταμο σε όλη την Ελλάδα η τ. διευθύντρια Ερευνών του ΕΛΓΟ Δήμητρα Dr Ελένη Μαλούπα επιχειρεί να προωθήσει σε γεωργούς που ψάχνουν μια εναλλακτική καλλιέργεια για να αξιοποιήσουν τα φτωχά εδάφη με ελάχιστο νερό που είναι πλέον διαθέσιμο, ώστε να τα κάνουν παραγωγικά και χρήσιμα, καλλιεργώντας το κρίταμο που γνώριζαν οι πρόγονοι μας από την αρχαιότητα.

Τελευταία μάλιστα οι ερευνητές έχουν ξεκινήσει πειράματα συγκαλλιέργειας κρίταμου σε θερμοκήπια με κηπευτικά (ντομάτα), καθώς υπάρχουν ενδείξεις ότι το mum maritimum) έχει ποΚήπου της γενέτειρας της.

Ο κρίταμος ή κρίθαμος (crithmum maritimum) έχει πολύ παλιές αναφορές ως φάρμακο και ως τρόφιμο. Τον αναφέρει ο Ιπποκράτης, καθώς είχε επισημάνει τις αποτοξινωτικές του ιδιότητες για το ήπαρ. Αργότερα, ο βοτανολόγος Πλίνιος καθώς και ο Διοσκουρίδης, ο πατέρας της φαρμακολογίας, κάνουν αναφορές σε αυτό το φυτό. Υπάρχει η καταγραφή του στη Materia Medica από το 1597. Είναι αυτοφυής σε απόκρημνες βραχώδεις παραλίες στην Ελλάδα και σε όλη τη Μεσόγειο όπου κυριολεκτικά βρέχεται από το κύμα.

«Το κρίταμο αυτοφύεται σε βραχώδεις παραλιακές και νησιωτικές περιοχές της Ελλάδας. Είναι πολυετής πόα με γνωστή εθνοβοτανική αξία. Γνωστό από την αρχαιότητα για τις θεραπευτικές του ιδιότητες, το κρίταμο μπορεί να χρησιμοποιηθεί αυτούσιο στη μαγειρική ή με τη μορφή εγχύματος, χυμού, βάμματος, αιθέριου ελαίου, σιροπιού, φαρμακευτικού οίνου. Έχει ήπια αντιοξειδωτική, αναζωογονητική, αντιμικροβιακή και βακτηριοστατική δράση. Στην αρχαιότητα, ο Διοσκουρίδης και ο Πλίνιος είχαν σε μεγάλη εκτίμηση το κρίταμο το οποίο περιέχει αιθέρια έλαια, μεταλλικά άλατα, ιώδιο και βιταμίνες», μας είπε η κ. Ελένη Μαλούπα, που ήταν η δημιουργός και επιστημονικώς υπεύθυνη τόσο του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων, στην Ποντοκερασιά του Κιλκίς, όσο και του Εργαστηρίου Προστασίας και Αξιοποίησης Αυτοφυών και Ανθοκομικών Ειδών, στη Θέρμη Θεσσαλονίκης, επιστημονική σύμβουλος του Βοτανικού Κήπου του Αιγαίου στη Χίο και του Βοτανικού Κήπου της γενέτειρας της.

Η κυρία Ελένη Μαλούπα (φωτογραφία/neakriti.gr)

‘‘Το κρίταμο είναι αυτόχθονο αλόφυτο και αυτοφύεται σε βραχώδη υποστρώματα παραθαλάσσιων περιοχών. Είναι είδος των χωρών της Μεσογείου, της Μαύ­ρης Θάλασσας και της δυτικής Ευρώπης. Στην Ελλάδα το είδος απαντάται σε όλες σχεδόν τις φυτογεωγραφικές ζώνες. Είναι πολυετές ριζωματώδες ποώδες είδος με βλαστούς ύψους 20 – 50 cm. Οι κατακόρυφοι ή πλάγιοι βλαστοί είναι αποξηλωμένοι στη βάση τους και διακλαδίζονται στο άνω τμήμα τους. Τα φύλλα του είναι λεία, σαρκώδη και πολυσχιδή, ενώ τα άνθη του είναι μικρά με κιτρινοπράσινα πέταλα και αναπτύσσονται σε ταξιανθία με 8 – 36 ακτίνες. Ανθίζει από τον Ιούνιο έως το Σεπτέμβριο. 

Το κρίταμο είναι γνωστό από την αρχαιότητα για τις θεραπευτικές του ιδιότητες ως αντισκορβουτικό και διουρητικό, λόγω της μεγάλης πε­ριεκτικότητάς του σε βιταμίνη C, καροτενοειδή και φαινολικές ενώσεις, φλαβονοειδή και φαινολικά οξέα. Τα σαρκώδη φύλλα του χρησιμοποιούνται ως καρύκευμα, ενώ οι σπόροι του περιέχουν αξιόλογες ποσό­τητες ελαίου, δυνητικώς βρώσιμου, λόγω της σύστασής του σε λιπαρά οξέα παρόμοια με εκείνα του ελαιόλαδου. Επίσης, έχει υψηλή περιεκτικότητα σε αιθέριο έλαιο. Τα διεθνή δεδομένα δείχνουν ότι υδατικά εκχυλίσματα του κρί­ταμου περιέχουν κυρίως χλωρογενικό οξύ το οποίο εικάζεται ότι έχει αντιοξειδωτικές, αντιικές, αντιφλεγμονώδεις και ανοσολογικές ιδιότητες” προσθέτει η καθηγήτρια κ. Ελένη Μαλούπα.

Η καλλιέργεια του κρίταμου

Το είδος αυτό αναπαράγεται εγγενώς και αγενώς. Η εγγενής αναπαραγωγή με ”σπόρο” προϋποθέτει δημιουρ­γία μητρικής φυτείας για τη συλλογή της απαιτούμενης ποσότητας σπόρου για καλλιέργεια Η αγενής αναπαραγωγή γίνεται με μοσχεύματα τα οποία αναπτύσσονται σε υπόστρωμα ριζοβολίας που περιλαμβάνει μίγμα τύρφης και περλίτη. Το ποσοστό ριζοβολίας των μοσχευμάτων είναι μεγαλύτερο από 80%, με τη χρήση ορ­μόνης ριζοβολίας, ενώ για την επίτευξη ομοιόμορφης ριζοβολίας σε υδρονέφωση απαιτούνται 40 ημέρες. Επίσης, αναπαράγεται με επιτυχία με τη μέθοδο της ιστοκαλλιέργειας, η οποία δίνει σε σύντομο χρονικό διάστημα απολύτως υγιή φυτά για την εγκατάστασή τους στον αγρό. Το κόστος παραγωγής φυτών με τη μέθοδο της ιστοκαλλιέργειας είναι οικονομικά ασύμφορο. Οι παραγωγοί, μετά την εγκατάσταση μέρους της καλλιέργειας, μπορούν να δημιουργήσουν ιδιοπαραγόμενα φυτά από “σπόρο” ή ριζώματα (παραφυάδες).

Το κρίταμο προτιμά βραχώδη, παραθαλάσσια και αμμώδη εδάφη, αφού έχει περιορισμένη απαιτήσεις σε υγρασία και μεγάλη αντοχή στην αλατότητα. Επομένως, μπο­ρεί να επιλεχθεί για αξιοποίηση περιοχών με αλατούχα υποβαθμισμένα και καλώς στραγγιζόμενα εδάφη. Η καλή στράγγιση είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την καλλιέργεια, καθώς η περίσσεια υγρασίας μπορεί να προκαλέσει απώλειες σε φυτικό υλικό λόγω ασθενειών των ριζών, η συνεχής αντικατάσταση των οποίων αποτελούν οικονομική επιβάρυνση για τον παραγωγό.

Η προετοιμασία του αγρού απαιτεί βαθύ όργωμα κατά τη διάρκεια του κα­λοκαιριού και εφαρμογή βασικής λίπανσης. Η λίπανση σε βιολογικές καλλιέργειες μπορεί να γίνει με προσθήκη καλώς χωνεμένης κοπριάς ή άλλων εγκεκριμένων οργανικών σκευασμάτων. Η εγκατάσταση της καλλιέργειας γίνεται την άνοιξη σε καλώς προετοιμασμένο έδαφος με φυτά ηλικίας του­λάχιστον δύο μηνών. Η μεταφύτευση των φυτωρίων γίνεται σε αποστάσεις 0,30 m μεταξύ των γραμ­μών και 0,60 – 0,70 m επί της γραμμής και αρδεύονται αμέσως. Η επιθυμητή πυκνότητα φύτευσης είναι 3.000 – 4.000 φυτά/στρ. Η εφαρμογή άρδευσης, αν και δεν είναι απαραίτητη, επάγει την ανάπτυξη των φυτών και αυξάνει την απόδοση.

Οι τρυφερές κορυφές αποτελούν το εδώδιμο τμήμα, όταν πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για κονσερβοποίηση ή νωπή κατανάλωση, ενώ συγκομίζεται όλο το υπέργειο τμήμα με τις ταξιανθίες όταν πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για παρα­γωγή εκχυλίσματος ή για απόσταξη αιθερίων ελαίων. Η συγκομιδή γίνεται σε δύο ή τρεις περιόδους: η πρώτη τον Μάιο – Ιούνιο, η δεύτερη τον Ιούλιο – Αύγουστο και το φθινόπωρο.

Η απόδοση σε νωπό βάρος κυμαίνεται από 1.000 έως 1.300 kg/στρ., για μια συγκομιδή, ενώ αν πραγμα­τοποιηθεί και δεύτερη ή τρίτη συγκομιδή, η στρεμματική απόδοση είναι μεγαλύτερη.

«Καλώ τους παραγωγούς να εμπιστευθούν την καλλιέργεια του κρίταμου, μια και η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα που το καλλιεργεί με απίστευτες φαρμακευτικές και καλλυντικές ιδιότητες. Αρκεί να σημειώσουμε πως τα 3 μιλιλίτρα αιθέριου ελαίου του κρίταμου κοστίζει 25 ευρώ, ενώ στην αγορά το κρίταμο τουρσί σε άλμη και ελαιόλαδο πωλείται πάνω από 20 ευρώ το κιλό», τόνισε η κ. Ελένη Μαλούπα.

Η ”γνωριμία” με τον κρίταμο – Αποκτά ερείσματα και στην ”καλή κουζίνα” 

Όταν πριν πολλά χρόνια γράψαμε για πρώτη φορά για τον κρίταμο και για τα πειράματα που έκανε την εποχή εκείνη η κ Ελένη Μαλούπα, προτείνοντας με πάθος την καλλιέργεια του, πολλοί στην Κρήτη δεν πίστευαν τα αποτελέσματα των ερευνητών. Σήμερα διαπιστώνουμε ότι το φυτό έχει αποκτήσει φανατικούς φίλες και ορισμένοι καλοί σεφ το έχουν βάλει ήδη στα μαγαζιά τους.

Ο Παναγιώτης Χρυσουλάκης από την Ψαρή Φοράδα Βιάννου το δοκίμασε τυχαία σε μια ταβέρνα πριν 5 χρόνια και όταν έμαθε για τις θαυματουργές ιδιότητες του άρχισε να το ψάχνει στις ακρογιαλιές, να το μαζεύει και να το κάνει τουρσί για την οικογένεια και για τους φίλους του.

Ο κ. Παναγιώτης Χρυσουλάκης (φωτογραφία/neakriti.gr)

«Το δοκίμασα πρώτη φορά πριν 5 χρόνια σε μια παραλιακή ταβέρνα στο Κουτσουνάρι Ιεράπετρας και έμεινα έκπληκτος από τη γεύση και τη σπιρτάδα του. Από τότε το μαζεύω από τις ακρογιαλιές της Βιάννου, της Ιεράπετρας και της Σητείας και το κάνω τουρσί για την οικογένεια μου και για τους φίλους μου. Μπαίνει παντού και ενισχύει τη γεύση στις σαλάτες και σε διάφορα φαγητά κρεατικά και ψαρικά.

Μαζεύω στις αρχές της Άνοιξης τους τρυφερούς βλαστούς του κρίταμου και τους πλένω πάρα πολύ καλά. Τους ζεματίζω μόνο 2 λεπτά για να μαραθούν λίγο και μετά τους κάνω μια ελαφριά άλμη με 1,5 λίτρο νερό, μισό λίτρο ξύδι και 3 κουταλιές της σούπας ανθό θαλασσινού αλατιού. Σε 7 μέρες μπορείς να φας άνετα από αυτό το τουρσί. Αν το αφήσεις όμως να βγάλει όλα του τα αρώματα, είναι καλύτερα να το ανοίξεις μετά από 20 μέρες», μας είπε ο Παναγιώτης Χρυσουλάκης από την Ψαρή Φοράδα Βιάννου.

ΠΗΓΗ: neakriti.gr