Kρήτη: Στο καφενείο με τα καλύτερα σκιουφιχτά του νησιού

Το βράδυ διανυκτερεύσαμε κοντά στην Ιεράπετρα, στον Μύρτο, σε ένα μοτέλ πάνω στον δρόμο, δυο βήματα από την παραλία. Όλη νύχτα μάς έψηνε ο λίβας, που κουβαλούσε μαζί του σκόνη από την έρημο. Νωρίς το πρωί πήραμε τον δρόμο με κατεύθυνση βορειοανατολικά, καμιά εξηνταριά δύσκολα χιλιόμετρα, που μας οδήγησαν, μέσα από δαντελωτούς δρόμους και κάμποσες στάσεις για φωτογραφίες, στον πυρήνα της ενδοχώρας, στο οροπέδιο του Λασιθίου, κοντά στην αρχαία Πραισό, την πόλη των Ετεοκρητών*, που ήταν χτισμένη σε τρεις λόφους-ακροπόλεις.

Το GPS ζορίστηκε, κυριολεκτικά τα βρήκε μπαστούνια, μας πέρασε μέσα από κατσικόδρομους, βρεθήκαμε σε αυλές σπιτιών, όμως μας αποζημίωσε το ορεινό τοπίο ανάμεσα στα όρη της Ζάκρου και της Θρυπτής, μια πανέμορφη, κατάχλωρη ύπαιθρος που ανήκει στην ευρύτερη ζώνη του Γεωπάρκου της Σητείας. Στο μεταξύ ο ουρανός συννέφιασε, χάθηκε για λίγο ο ήλιος κι έπεσε μια μικρή καλοκαιρινή μπόρα, που σταδιακά δυνάμωσε, και τελικά φτάσαμε στον Άγιο Σπυρίδωνα με γερή νεροποντή.

Τρυπώσαμε γρήγορα μέσα στον καφενέ και βρήκαμε την κυρα-Παναγιώτα Κανταΐφάκη σε ένα ακριανό τραπέζι να κάθεται παρέα με την αδερφή της Ευανθία, που έχει ρευματισμούς και την πονούν τα πόδια της, να πίνουν φλισκούνι και μαντζουράνα μαζεμένα από τον αγρό. Μας έβρασε καφέ βαρύ γλυκό και μας κέρασε λουκούμια (μεγάλους λουκουμάδες τηγανητούς, σαν ψωμάκια σιροπιασμένα) και τσουρεκάκια (κουλουράκια βουτύρου). Μας είπαν ιστορίες από τη ζωή τους στο χωριό.

Ο πατέρας τους, ο Φραγκινός Μπουρμπουδάκης, ήταν από τους Ασκούς Πεδιάδος, έκανε χωροφύλακας σε ένα κοντινό χωριό, το Καρύδι, κι έτσι γνώρισε τη γυναίκα του την Ελευθερία, που ήταν γεννημένη και μεγαλωμένη στον Άγιο Σπυρίδωνα, στον Κανένε όπως έλεγαν παλιά το μικρό χωριό.

Η κυρα-Παναγιώτα γεννήθηκε κι έζησε μια ολόκληρη ζωή στον Άγιο Σπυρίδωνα. Παντρεύτηκε το 1958, όταν ήταν 24 χρονών, τον γείτονά της Γιώργο Κανταϊφάκη και το καφενείο το έκαναν το ’59. Επάνω σπίτι και κάτω καφενές. «Τότε ήταν κόσμος πολύς στο χωριό. Εκείνα τα χρόνια, εδώ μέσα δεν είχε πού να πατήσει άνθρωπος. Είχε μια εικοσαριά παιδιά το σχολείο. Όχι όπως τώρα που δεν έχει ούτε παιδιά, ούτε σχολείο, ούτε τίποτα. Μια δεκαριά κάτοικοι έχουν απομείνει στο χωριό μας». Ό,τι μαγείρευε για το σπίτι της η κυρα-Παναγιώτα κερνούσε και στον καφενέ μαζί με τις ρακές. Ψιλοπράγματα δηλαδή, γιατί ήταν χρόνια φτωχικά κι ακόμα ο κόσμος δεν είχε συνέλθει από τον πόλεμο και την Κατοχή. «Δόξα τω Θεώ, περάσαμε και καλά, περάσαμε και κακά».

Τώρα πια τα καλοκαίρια μόνο έχει κίνηση ο καφενές. Τότε που έρχεται κόσμος από την πόλη κι από τα γύρω χωριά της Σητείας. Κάποτε, λέει, τη δεκαετία του ’90, ύστερα από ένα παιχνίδι με τον ΟΦΗ, την είχε επισκεφτεί και ο διεθνής επιθετικός Ντανιέλ Μπατίστα Λίμα, που είχε ξεπαστρέψει ένα ολόκληρο καζάνι με χοχλιούς.

Τα Σαββατοκύριακα κυρίως μαζεύεται κόσμος στα τραπεζάκια έξω στη σκιά που κάνει η βουκαμβίλια, αναστατώνουν τη γειτονιά με τις φωνές και τα γέλια τους, χαίρονται τους ωραιότερους μπουμπουριστούς χοχλιούς όλης της Κρήτης –όπως ισχυρίζονται έμπειροι σαλιγκαροφάγοι–, το τηγανητό συκώτι, τους νοικοκυρεμένους ντολμάδες τυλιγμένους σαν ραβασάκια και τα σκιουφιχτά της κυρα-Παναγιώτας, που τα ανακατεύει υπομονετικά μέσα στο τσουκάλι, σκυφτή μεν, αλλά σταθερά και γερά έτσι όπως πατεί στα πόδια της. Απέξω ο κόσμος ξεχνιέται με τις ρακές και τις μαντινάδες, πέφτει το σούρουπο, μιλούν πιο σιγαλόφωνα, κουτσομπολεύουν και αποσπερίζουν στη δροσιά του καλντεριμιού.

*Ετεοκρήτες ήταν οι παλαιοί κάτοικοι του νησιού, που αποσύρθηκαν στην ενδοχώρα του Λασιθίου μετά την εισβολή των Δωριέων, για να περιφρουρήσουν και να διασώσουν τον μινωικό χαρακτήρα της γλώσσας, της θρησκείας και της λατρείας τους.