«Στης Γραμπούσας τ’ ακρωτήρι εγλεντούσα μια φορά μ’ ένα Κρητικό ψαρά.
Μ’ένα γέρο καπετάνιο, που’ χε βάρκα τη χαρά, στης Γραμπούσας τα νερά.
Πλανεύτρα θάλασσα, θάλασσα λεβεντοπνίχτρα, πού’ ναι ο γέρος μερακλής ο παλιός τραγουδιστής;
Όλα τα’ άρμενα αρμενίζουν, με πανιά και με κουπιά στης Γραμπούσας τα νερά.
Μα του Τσέγκα τ’ αρμενάκι δεν ξαναγυρίζει πια στης Γραμπούσας τα νερά.
Πλανεύτρα θάλασσα, θάλασσα λεβεντοπνίχτρα, πού’ ναι ο γέρος μερακλής, ο παλιός τραγουδιστής;
Ν’ αρματώσει τη χαρά του, το τραγούδι του να πει».
Το τραγούδι αυτό, είναι από τα πιο τραγουδισμένα και αγαπημένα παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης και γράφτηκε από τον Κώστα Μουντάκη
Είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Κισσαμίτη Νικολή Τσέγκα, που γεννήθηκε το 1900. Φτωχός, αγράμματος και απλοϊκός ψαράς, αγάπησε τη Γραμβούσα, την τραγούδησε, την ύμνησε. Ήταν ο μεγάλος τροβαδούρος της. Ταλαντούχος, αυτοδίδακτος λαϊκός συνθέτης, έγινε θρύλος σαν και αυτή. Διακρίθηκε σαν μαντιναδολόγος, ενώ οι μαντινάδες του θα μείνουν παροιμιώδεις. «Γραμπουσιανά» ονόμασε τα συρτά του και με γραμπουσιανές μαντινάδες τα τραγούδησε. Ήταν θυμόσοφος, θρηνούσε τη κακομοιριά του, απορούσε για τα παράξενα του κόσμου και χαιρόταν τη ζωή. Είχε ένα μοναδικό ταλέντο, μπορούσε να συνθέσει μουσική σφυρίζοντας, ενώ δεν ήξερε να παίζει κανένα μουσικό όργανο. Δεν είχε σπουδάσει μουσική, δεν είχε βγάλει ωδείο.
Τους σκοπούς του (που είναι συρτά, η κυρίαρχη μουσική έκφραση της επαρχίας Κισσάμου) τους μάθαινε στους βιολάτορες και τους λαγουθιέρηδες της περιοχής, μεταξύ των οποίων οι μεγάλοι Γ. Μαριάνος, Ν. Χάρχαλης και Γ. Κουτσουρέλης, σφυρίζοντας ή παίζοντας «μπουκόλυρα», δηλ. μιμούμενος τον ήχο του έγχορδου με το στόμα.
Η προσφορά του στη μουσική παράδοση της δυτικής Κρήτης είναι σημαντική και προέρχεται μόνο από το μεράκι του, χωρίς το παραμικρό ίχνος επαγγελματισμού. Ανάμεσα στα συρτά του ο «Κακαράπης» (ή «Κακράπης», από τοπωνύμιο στη θάλασσα της Γραμπούσας), ένα από τα πιο περίπλοκα και δύσκολα κρητικά τραγούδια (ηχογραφήθηκε κατά καιρούς από τον “Μπαρμπούνι”, γνωστό και ως “Μπεμπέκα”, που λέγεται ότι γράφτηκε από τον ενθουσιασμό του για ένα μεγαλόπρεπο μπαρμπούνι που είχε πιάσει, με την αρχική μαντινάδα:
“Μπαρμπούνι μου θαλασσινό και κόκκινό μου ψάρι,
εγώ μαι που σε ψάρεψα κι άλλος δε θα σε πάρει” .
Στο Νικολή Τσέγκα αναφέρεται το γνωστό τραγούδι “τση Γραμπούσας τ’ ακρωτήρι” (αρχικός τίτλος:“Αρμενάκι Τζέκα”), που ηχογραφήθηκε από τον Κώστα Μουντάκη σε δίσκο 45″ και περιέχεται επίσης στο δίσκο του “Έτσι τραγουδάει η Κρήτη, νο 1”, καθώς και το τραγούδι “Τζέγκας” του Κωστή Παπαδάκη (Ναύτη), στο δίσκο “65 χρόνια Ναύτης”.
Συρτά του Νίκου Τσέγκα υπάρχουν, μεταξύ άλλων, στους δίσκους: Πρωτομάστορες της Κρητικής Μουσικής Ιστορίας (CD Γιώργου Κουτσουρέλη, τραγ. “Μπαρμπούνι” και “Σαράντα μέτρα θάλασσα”), Κρητικό Μουσικό Εργαστήρι Ross Daly, “Ονείρου Τόποι”, Κρητικό Μουσικό Εργαστήρι Γιώργος Τζιμάκης Ναύτης, “65 χρόνια Ναύτης”.
Πνίγηκε στα βαθυγάλαζα νερά της, μια αποφράδα μέρα για την Κρήτη. Ήταν ψαράς και με το καΐκι του «Κυριάκος» χάθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 1966 στα μανιασμένα κύματα της Γραμβούσας, όταν την ίδια στιγμή στο Κεντρικό Αιγαίο γινόταν στη Φαλκονέρα το ναυάγιο του Επιβατηγού – Οχηματαγωγού πλοίου «Ηράκλειο» με 250 πνιγμένους Κρητικούς.
«Όταν θα κατεβάζουνε τον Τσέγκα εις τον Άδη κι αν είναι μέρα να γενεί πίσσα βαθύ σκοτάδι»
Ο Νικολής Τσέγκας πνίγηκε στον τόπο που αγάπησε πιο πολύ, από κάθε τι σε αυτό τον κόσμο. Η γυναίκα του Μαρία, δεν μπόρεσε να τον κρατήσει πάνω στο καΐκι από την τρομερή θαλασσοταραχή. Μόνη της, αβοήθητη, δεν ήξερε να σβήσει τη μηχανή και έμεινε στο σκάφος δύο μερόνυχτα. Όταν κόπασε η φουρτούνα, πήγαν Καστελλιανοί ψαράδες και την πήρανε. Ο Τσέγκας παρέμεινε πνιγμένος για λίγα εικοσιτετράωρα στα βράχια της Γραμβούσας, μέχρι που τον ανακάλυψαν οι ψαράδες της.
Ο Τσέγκας έγινε θρύλος, σαν τη Γραμπούσα.
«Γραμπούσα μαύρα να ντυθείς σαν αποθάνει ο Τσέγκας,
γιατί αυτός σε ψάρευγε, γιατί αυτός σε γλέντα»
