Λίγο μετά την Ένωση της Κρήτης με την μητέρα Ελλάδα και στα πλαίσια της καταγραφής και οργάνωσης καταστημάτων, επαγγελματιών υπηρεσιών και σχολείων του νησιού εκδόθηκε ο Οδηγός Κρήτης που εμπλουτίζονταν κάθε χρόνο μέχρι και το 1929.
Παρακάτω δημοσιεύουμε τις ενότητες που αφορούν το Καστέλλι Κισάμου που χωρίζονται σε δύο περιόδους (1913 – 1919 και 1919 – 1929). Όπως θα διαπιστώσετε, τα στοιχεία είναι άκρως ενδιαφέροντα και αποτυπώνουν την έντονη εμπορική δραστηριότητα των Καστελλιανών ιδιαίτερα κατά την δεύτερη περίοδο οπότε και η κωμόπολη είχε πλέον καθιερωθεί ως ο δεύτερος οικονομικός πυλώνας του Νομού (μετά την πόλη των Χανίων).
Να δούμε όμως κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία που ξεχωρίσαμε ανά περίοδο:
Περίοδος 1913 – 1919
*Κατ’ αρχήν ο πληθυσμός της κωμοπόλης ανέρχονταν σε 1.081 κατοίκους, ενώ δήμαρχος είναι ο Σ. Περαθωράκης και τα προϊόντα που παράγει η περιοχή: κρασί, εσπεριδοειδή, λάδι, δημητριακά και κάστανα.
*Τα σχολεία που λειτουργούν είναι: Ημιγυμνάσιον, Επαγγελματική Σχολή Θηλέων και Δημοτικά που διαχωρίζονται σε Αρρένων και Θηλέων.
*Παρά το ότι ο πληθυσμός μετά βίας ξεπερνά τους 1.000 κατοίκους, στο Καστέλλι λειτουργούν τρία δικηγορικά γραφεία, δύο συμβολαιογραφεία και δύο ιατρεία που καλύπτουν όμως και τις ανάγκες των γύρω χωριών.
Περίοδος 1919 – 1929
Πολύ πιο ενδιαφέροντα είναι τα στοιχεία της δεύτερης περιόδου που αφορούν την δεκαετία 1919 – 1929.
Ξεχωρίζουμε τα παρακάτω:
*Ο πληθυσμός της κωμοπόλης αυξήθηκε, φτάνοντας στους 1.480 κατοίκους.
*Συναντάμε για πρώτη φορά των Σύλλογο Κυριών και Δεσποινίδων, αλλά και τον Σύλλογο Σταφιδοπαραγωγών!
*Στο Καστέλλι λειτουργούν υδροκίνητοι και πετρελαιοκίνητοι αλευρόμυλοι, εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτροφωτισμού, εργοστάσιο επεξεργασίας πυρήνας, ελαιοτριβεία, μηχανουργεία, σαγματοποιείο, σαπωνοποιείο, πεταλωτήρια κ.α. Παράλληλα, αναπτύσσεται ένας σημαντικός εμπορικός – βιοτεχνικός ιστός που περιέχει όλες τις δραστηριότητες της εποχής.
*Τέσσερις γιατροί, πέντε δικηγόροι και δύο συμβολαιογράφοι δραστηριοποιούνται στην περιοχή, καθώς και αντιπρόσωποι τριών Τραπεζών, αλλά και ένα υποκατάστημα Τράπεζας.
Οδηγός Καστελλίου Κισάμου
Παρακάτω δημοσιεύουμε τα αναλυτικά στοιχεία του Οδηγού Κρήτης που αφορούν το Καστέλλι στο οποίο λειτουργούν τα παρακάτω καταστήματα υπηρεσίες και σχολεία, αλλά και επαγγελματίες σε διάφορες δραστηριότητες:
1913-1919
Πρωτεύουσα της Επαρχίας Κισάμου, κωμόπολις παράλιος κειμένη εις τον μυχόν του ομώνυμου βαθυτάτου κόλπου εις τα δυτικά της νήσου, εις απόστασιν 40 χιλιομέτρων δυτικώς των Χανίων. Έδρα του Επισκόπου «Σελίνου και Κισάμου», μικρόν παλαιόν φρούριον.
Κάτοικοι: 1.081.
Δήμαρχος: Σ. Γ. Περαθωράκης.
Συγκοινωνία: Δια θαλάσσης προς όλους τους λιμένας της Νήσου δια ξηράς οδοί βατοί και ημιονικαί.
Προϊόντα: Ονομαστής ποιότητος οίνοι, εσπεριδοειδή, έλαιον, δημητριακά, κάστανα.
Αρχαί: Ειρηνοδικείον, Αστυνομία (Υπομοιραρχία), Αγρονομείον.
Εκκλησία: Επίσκοπος Άνθιμος Λελεδάκης.
Ναοί: Χριστός
Σχολεία: Ημιγυμνάσιον, Επαγγελματική Σχολή Θηλέων, Πλήρη Δημοτικά Αρρένων και Θηλέων.
-Ταχυδρομείον & Τηλεγραφείον.
Επαγγελματίαι:
Έμποροι Αποικιακών: Ιωάννης Θεοχαράκης, Π.Καλογριδάκης, Αδελφοί Μαρή, Αντώνιος Μαρής, Ι. Πατερομιχελάκης, Στυλιανός Πατερομιχελάκης, Αντώνιος Σχετάκης, Εμμ. Σκουνάκης, Νικόλαος Φουρναράκης.
Αρτοποιεία: Μιχαήλ Λεμονιανάκης, Μ. Μελισσιανάκης, Λ. Φουρναράκης.
Δικηγόροι: Στέφανος Αρχοντάκης, Λ. Λιονάκης, Ανδρέας Μπαλαμπός.
Εγχώριων προϊόντων εξαγωγείς: (Έλαια, οίνοι, εσπεριδοειδή, κάστανα), Ι. Θεοχαράκης, Π. Καλογριδάκης, Αδελφοί Μαρή, Αντώνιος Μαρής, Θ. Μελισσιανάκης, Ι. Πατερομιχελάκης, Στυλιανός Πατερομιχελάκης, Εμμανουήλ Σκουνάκης, Ι. Σχετάκης, Ν. Φουρναράκης.
Ιατροί: Γ. Αναγκιλάκης, Ευστράτιος Γεωργιλαδάκης.
Καφενεία: Γ. Θαλασσινός, Δημ. Ζερής, Θεοχάρης Καστρινός, Χαρ. Κατράκης, Ανδρέας Κουτσουρελάκης, Δ. Ρίκης.
Ξενοδοχεία ύπνου: Μαρή Χαρ. χήρα.
Παντοπωλεία: Ανδρέας Ε. Βαρουχάκης, Μιχ. Γεωργιλαδάκης, Γ. Γεωργιλάκης, Ι. Θεοχαράκης, Π. Καλογριδάκης, Γεώργιος Β. Καλογρίδης, Ε. Κανακάκης, Ι. Καστανάκης, Εμμανουήλ Κοντοπυράκης, Π. Κοντοπυράκης, Εμμανουήλ Κουντουράκης, αδελφοί Μαρή, Αντώνιος Μαρής, Εμμανουήλ Μπερτάκης, Ι. Πατερομιχελάκης, Στυλιανός Πατερομιχελάκης, Στέφανος Παπαδάκης, Εμμανουήλ Σκουνάκης, Αντώνης Σχετάκης, Νικ. Τζανακάκης.
Σιδηρικά είδη: Ι. Κωνσταντουδάκης, Ι. Περαθαρουδάκης.
Συμβολαιογραφεία: Μιχαήλ Αρχοντάκης, Μιχαήλ Τροχαλάκης.
Υδραυλικά είδη: Κωνσταντουδάκης Γεώργιος, Παραθαρουδάκης Γεώργιος
Υποδηματοποιεία: Κ. Ανδρεαδάκης, Αντ. Δασκαλάκης, Παν. Ευστ. Κελαϊδής, Γ. Λακκιωτάκης, Ν. Λακκιωτάκης, Αντ. Μαδιατάκης, Σάββας Σαββάκης, Μιχ. Τομαζάκης, Χρ. Χαραλαμπάκης.
Υφασμάτων έμποροι: Ιωάννης Γεωργακάκης, Αντώνιος Μαρής, Γεώργιος Μαρής, Αδελφοί Πατερομιχελάκη, Εμμανουήλ Σκουνάκης, Εμμανουήλ Τσιχλάκης.
Χρωματοπωλεία: Ι. Κωνσταντουδάκης, Γ. Πατερομιχελάκης.
Καστέλλι Κισάμου 1919-1929
Κάτοικοι: 1.480 (άρρενες 770).
Έδρα: Καστέλλι (κάτοικοι 1.280, άρρενες 661).
Χωριά: Καμάρα.
Το Καστέλλι είναι πρωτεύουσα της επαρχίας Κισάμου. Κείται παρά τον μυχόν του ομωνύμου κόλπου και κατέχει την θέσιν της αρχαίας πόλεως Κισάμου, την οποίαν περικλείσαντες οι Ενετοί δια φρουρίου ονόμασαν Chissamo Castelli (φρούριον της Κισάμου), εξ ου προήλθε το σημερινόν όνομα. Κατά το διάστημα της Ενετοκρατίας κατελήφθη το 1570 υπό των Κρητών, επίσης δε και κατά την τουρκοκρατίαν το 1692, το 1823 και το 1825. Κατά την επανάστασιν του 1866 συνήφθη παρ’ αυτό μεγάλη μάχη ατυχής δια τους Κρήτας.
Εκκλησία: Ιερά Επισκοπή Κισάμου και Σελίνου.
Επίσκοπος: Ο Θεοφιλέστατος κ. Άνθιμος.
Ναοί: Μεταμορφώσεως Σωτήρος (Μητροπολιτικός), Μιχαήλ αρχιστρ., Αγίου Γεωργίου, Αγίου Πνεύματος.
Εκπαίδευσις
Καθηγηταί Γυμνασίου: Λώλος Σηφάκης, Ε. Ζουριδάκης, Π. Μαράκης, Γ. Λουπάσης, Σ. Λουπάσης, Τζαγκαράκης, Παπαδοπούλου, Μ. Δαγαρτζίκα, Α. Μελιδόνη.
Διδάσκαλοι Δημοτικού Σχολείου: Μ. Αντωνομανωλάκης, Σ. Ξαγοράρης, Αν. Πατερομιχελάκη, Ε. Ψαρουδάκη, Α. Τσισμενάκη.
Αρχαί: Ειρηνοδικείον (ειρηνοδίκης Ε. Ροβίθης), Υποτελωνείον (υποτελών: Γ. Περάκης), Υποδιοικησις Χωροφυλακής, Ταχυδρομικόν Γραφείον, Κοινοτικόν Συμβούλιον.
Σύλλογοι: Σταφιδοπαραγωγών, Κυριών και Δεσποινίδων.
Επαγγελματίαι:
Αγιογράφοι: Ιωάννης Ανουσάκης, Εμμανουήλ Θεοδοσάκης.
Αλευρόμυλοι (πετρελ.): Χαρ. Κοκολάκης, Ι. Μαρής, Χριστοπούλου και ΣΙΑ.
Αλευρόμυλοι (υδροκ.): Εμμανουήλ Καστανάκης, Ι. Περαθωράκης.
Αντιπροσωπείαι: Ι. Ροκάκης (Ελαίων), Γ. Ψαρουδάκης (Εταιρεία Ελληνικών Λιπασμάτων).
Αποικιακά: Διον. Ανουσάκης, Ι. Καλογρίδου, Π. Καλογρίδου, Αντ. Κατράκης, Π. Κοντοπυράκης, Στ. Πατερομιχελάκης, Χρ. Ρόκας, Ν. Φουρναράκης, Εμμανουήλ Χορευτάκης.
Αρτοποιεία: Μ. Μελισσιανάκη, Π. Παπαδημητράκη, Γ. Σταυρουλάκη.
Βαφτιστικά είδη: Ευγεν. Αντωνομανωλάκη
Γυναικείοι πίλοι: Φιλένια και Αναστασία Νικολιουδάκη.
Γυναικεία φορέματα: Ευγ. Αντωνομανωλάκη.
Δικηγόροι: Στεφ. Αρχοντάκης, Γ. Ζηνόδωρος, Λ. Λιονάκης, Ανδρέας Μπαλαμπός, Εμμανουήλ Παντελάκης.
Ελαιοπυρήνες (εργοστάσιο): Γ. Μαζοκοπάκης.
Ελαιοτριβεία (κοινά): Εμμανουήλ Αννουσάκης, Ν. Αποστολάκης, Δ. Περαθωράκης, Π. Ψωμαδάκης.
Ζαχαροπλαστεία: Στ. Βαρουχάκης, Ι. Γαλανάκης, Αντ. Σχετάκης.
Ηλεκτροφωτισμού (εργ. παραγ.): Ι. Μαρής, Χριστοπούλου και Σία.
Ιατροί: Γ. Αναγνωστάκης, Μ. Αρχοντάκης, Στρατής Γεωργιλαδάκης, Ηλίας Μαργαρίτης.
Καθεκλοποιεία: Εμμανουήλ Μαζοκοπάκης.
Καφενεία: Κ. Αννουσάκης, Δ. Βαρουχάκης, Χ. Γιακουμάκης, Γ. και Π. Κουτσουρελάκης, Ανδρέας Κουτσουρέλης, Χ. Λαρετζάκης, Δ. Μαργαριτάκης, Ι. Μιχελιουδάκης, Κ. Μπερτίος, Μ. Παπαδάκης, Ν. Τερεζάκης, Μ. Τζανακάκης, Κ. Χορευτάκης.
Κινηματογράφοι: Μαρής – Χριστοπούλου και Σία.
Κουρεία: Εμμανουήλ Ανυφαντάκης, Εμμανουήλ Μαρεντάκης, Στ. Μαρεντάκης, Εμμανουήλ Σκευάκης, Ι. Φυστικλάκης, Σπυρίδων Χριστοδουλάκης.
Λιπάσματα – Χημικά (αντιπρ): Γ. Ψαρουδάκης.
Μηχανουργεία: Σ. Κουτσουνάκης, Γ. Τσουρής.
Μοδίστραι: Μ. Βομβαϊδου, Χρ. Γιακουμάκη, Ε. Γιαννουδάκη, Χ. Καστρινάκη, Μ. Μιχελιουδάκη.
Ξενοδοχεία (ύπνου): Κ. Καρτσωνάκης ή Παπαδάκης, Ε. Μαρής.
Ξενοδοχεία (φαγητού): Γ. Δανουκάκης, Ε. Κοκκινάκης, Ι. Παπαδάκης, Π. Στραβουδάκης.
Ξυλουργεία: Ε. Κακαουνάκης, Ι. Κωνσταντουλάκης, Α. Μαλεκάκης, Γ. Μαλεφιουδάκης, Κ. Ροδουσάκης, Ε. Σαμιζάκης, Α. Χαραλαμπάκης, Γ. Χαραλαμπάκης.
Παντοπωλεία: Α. Βαρουχάκης, Ι. Κακαουνάκης, Στυλιανός Κανελάκης, Π. Κουνελάκης, Ε. Κουφάκης, Θ. Μελισσιανάκης, Αφοί Μ. Ξηρουχάκη, Χ. Σκουνάκης, Ν. Τζανακάκης, Μ. Φουρναράκης.
Πεταλωτήρια: Α. Λαρεντζάκης, Π. Μαρεντάκης, Α. Πολυκανδρίτης.
Ραφεία: Ι. Αερινιώτης, Α. Παντελάκης, Π. Σφακιανάκης, Σ. Σχετάκης, Τ. Φωτάκης.
Ραφεία (κρητ. ενδυμασίες): Η. Καπής.
Σαγματοποιεία: Α. Μοτάκης, Μ. Μυλωνάκης.
Σαπωνοποιεία: Ι. Φωτάκης.
Σιδηρικά (εμπ.): Μ. Γεωργιλαδάκης.
Σιδηρουργεία: Γ. Μιχελιουδάκης.
Συμβολαιογραφεία: Χ. Καμηλάκης, Ε. Πανεθυμιτάκης.
Τράπεζαι (αντιπρόσωποι): «Γεωργικής» Φ. Αντωνιουδάκης, «Εμπορικής» Αφοί Ι. Πατερομιχελάκη, «Ιονικής» Αφοί Β. Μαρή.
Τράπεζαι (υποκαταστήματα): «Κρήτης» διευθυντής Δανδόλος.
Υποδηματοποιεία: Κ. Ανδρεαδάκης, Αφοί Βομβαϊδου, Ε. Κατσικανδαράκης, Ι. Κογχυλάκης και ΣΙΑ, Γ. Λακιωτάκης, Σ. Μαυροδημητράκης, Αφοί Ξηρουχάκη, Γ. Ξηρουχάκης, Σ. Ξηρουχάκης, Α. Πατεράκης, Χ. Χαραλαμπάκης, Δ. Χουδαλάκης.
Υφάσματα (εμπ.): Γ. Κουφάκης, Αφοί Γ. και Α. Μαρής, Ι. Πατερομιχελάκης, Α. Τσίχλης.
Ψιλικά (εμπ.): Τ. Δαρμάρου.
