Η Κρητική ενδυμασία είναι ίσως η πιο ξεχωριστή στολή στην Ελλάδα. Με το κρουσάτο μαντήλι που στόλιζαν το κεφάλι τους οι Κρητικοί, εξέφραζαν την θλίψη τους απέναντι στην σκλαβιά που βίωνε η Κρήτη από τους Τούρκους.
Μέχρι την εποχή του Μεσοπολέμου οι Κρητικοί φορούσαν κυρίως το σπαστό κόκκινο φεσάκι με τη μακριά φούντα, το οποίο, να τονίσουμε ότι, δεν έχει καμιά σχέση με το κωνοειδές φέσι των Τούρκων.
Παράλληλα φορούσαν και το μεγάλο μαντήλι, που πριν πάρει το τούρκικο όνομα «σαρίκι» λεγόταν «πέτσα». Είδος «πέτσας» φορούσαν οι Κρητικοί από τα τέλη του 15ου αιώνα. Την τύλιγαν στο κεφάλι τους και άφηναν τις άκρες να πέφτουν στους ώμους, εμπρός και πίσω. Πιο παλιά την «πέτσα» την τύλιγαν στο λαιμό, είχε φαρδύτερες άκρες, που έπεφταν στους ώμους και την έλεγαν «στόλα». Η «πέτσα» ονομαζόταν και «τζεβρές» , όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την Κρήτη.
Πρέπει να γνωρίζουμε ότι το σύγχρονο πλεχτό μεταξωτό μαύρο σαρίκι, που θεωρείται στις μέρες μας το παραδοσιακό κεφαλοκάλυμμα του Κρητικού, με τα πυκνά κρόσσια που μοιάζουν με δάκρυα, έκανε την εμφάνισή του το δεύτερο τέταρτο του 20ου αιώνα στην κεντρική Κρήτη. Λέγεται πως έχει πολλά κρόσσια για να δείξει τα πολλά χρόνια της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη και συμβολίζουν, με το σχήμα τους, τη θλίψη και το θρήνο που προκάλεσε το Ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου στα 1866.»
Μια μαρτυρά του κου Μύρωνα Μαραγκάκη θα μας πάει πίσω στην Τουρκοκρατούμενη Κρήτη
Ο κος Μύρωνας, τότε που ήταν παιδί, είχε ακούσει μια ιστορία, πως ένα μικρό κορίτσι έπαιζε με τα κρόσια του κεφαλομάντηλου του παππού της! Ήταν καθισμένοι οι δυο τους κάπου στην εξοχή, πιθανόν και να έβοσκαν πρόβατα.
Η μικρή χάιδευε τα κρόσια του κεφαλομάντιλου του παππού της, και ο παππούς της τότε της λέει:
–Μην τα πειράζεις ετανά τα «κουμπάκια», γιατί ούλα είναι … Τούρκοι!
–Μα πώς τα κρόσια είναι Τούρκοι παππού?, του λέει.
–Γρήκα παιδί μου, όσα κρόσια κρέμουναι στο σαρίκι μας, τόσους Τούρκους έχομενε σκοτωμένους ο κάθε ένας!
Απόρησε το παιδί, αλλά τελικά έμαθε τι ακριβώς συμβολίζουν τα κρόσια εκείνα. Όσα πιο πολλά κρόσια κρεμόταν, τόσους πιο πολλούς Τούρκους είχαν σκοτώσει!
Πράγματι, οι περισσότεροι τουρκοφάγοι, ήταν επικηρυγμένοι από τους Τούρκους, και εκείνοι φορούσαν το μαντήλι, έτσι για να τους μπαίνουν περισσότερο στο μάτι, γιατί δήλωνε ανδρεία και παλικαριά!
Τα πολλά κρόσια ήταν σαν αξίωμα και βαθμός που τον έπαιρναν με την αξία τους και στην κυριολεξία με το σπαθί τους!
Η εκδοχή βέβαια αυτή βρίσκει απήχηση στη κεντρική Κρήτη, γιατί στα Χανιά, πιστεύεται, πως τα κρόσια, συμβολίζουν απλά τα δάκρυα από τους σκοτωμένους της οικογένειας!
Άλλοι πάλι πιστεύουν πως τα κρόσια είναι συμβολισμός από δάκρυα χαράς!
Κάποιοι πιστεύουν, πως μετά το ’50 καθιερώθηκαν τα κρόσια στο μαντήλι, κυρίως από Σφακιανούς, άνθρωποι των ορεινών περιοχών, και αυτό για να το κάνουν πιο εμφανίσιμο και εντυπωσιακό! Επομένως, από τα Σφακιά καθιερώθηκε το μαντήλι με τα κρόσια σε όλη τη Κρήτη!
Μερικοί θεωρούν ότι επί τουρκοκρατίας, οι Κρήτες «προσκύμενοι» στον μουσουλμανισμό, φορούσαν το φέσι στο κεφάλι. Όλοι αυτοί όμως, ή εκδιώχθηκαν ή έφυγαν για Χαμιντιέ, με την ανταλλαγή πληθυσμών.
Άλλοι πιστεύουν ότι ο λαός μας έχει την τάση, αλλά και την ανάγκη, να δημιουργεί δοξασίες, και σενάρια, για να αιτιολογεί κάποια πράγματα, που δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα, γιατί πρακτικά , όλα είναι πολύ πιο απλά!
Δεν γνωρίζουμε ποια είναι τελικά η πραγματική αλήθεια για τα κρόσια του κεφαλομάντηλου, και πότε ήρθαν στη Κρήτη. Δεν γνωρίζουμε αν τελικά συμβολίζουν τα δάκρυα χαράς η λύπης.
Κάποιοι πάλι έμποροι κρητικών μαντηλιών, λένε πως τα μαντήλια με τα κρόσια, τα έφεραν στη Κρήτη, οι Ενετοί έμποροι.
Βέβαια όλα όσα λέγονται σήμερα, μπορεί να είναι και απλές δοξασίες παλιών, και πολλοί σήμερα διαφωνούν.
Όμως οι εκάστοτε ιστορίες ή δοξασίες που συνοδεύουν τις παραδόσεις είναι όμορφες, και εμείς θα παλεύουμε να τις διατηρήσουμε, όσο μπορούμε.
Πληροφορίες από «Η Ιστορία και η λαογραφία της Κρητικής ενδυμασίας» του κ.Ιωάννου Τσουχλαράκη & cretan magazine
