Το μικρό χωριό, σμιλεμένο από πέτρα και μέσα σε ένα υπέροχο φυσικό τοπίο θα σας εκπλήξει και θα σας κάνει να απορήσετε γιατί δεν είχατε ακούσει μέχρι τώρα για αυτό.
Το χωριό είναι ιδανικό για μια κυριακάτικη βόλτα, μιας και συνδυάζει την εγγύτητα στο Ηράκλειο και την πληθώρα αξιοθέατων. Ουσιαστικά ο Άγιος Θωμάς απλώνεται ανάμεσα σε δύο λόφους. Στο λόφο της Γριάς Μάντρας και τον λόφο Καβαλάρη.
Στους πρόποδες του λόφου της Γριάς Μάντρας υπάρχει ανδριάντας του ήρωα της περιοχής Λόγιου που αποτέλεσε φόβο και τρόμο των Τούρκων. Από εδώ ξεκινάει ένα πανέμορφο πέτρινο μονοπάτι κάτω από τη σκιά πανύψηλων δέντρων που οδηγεί στην κορυφή του λόφου. Λίγο πριν φτάσετε στην κορυφή θα συναντήσετε τους ρωμαϊκούς τάφους. Πρόκειται για 6 τάφους της ρωμαϊκής περιόδου οι οποίοι είναι λαξευμένοι μέσα σε βράχους. Οι εικόνες εδώ είναι εντυπωσιακές και θα μείνουν χαραγμένες στη μνήμη σας, μιας και δεν είναι συνηθισμένες στην Κρήτη. Κάποιοι βράχοι έχουν γείρει από παλιότερο σεισμό, και η εικόνα τους είναι ακόμη πιο περίεργη μιας και οι είσοδοι των τάφων κοιτάζουν προς το έδαφος. Συνεχίζοντας προς την κορυφή του λόφου, συναντάμε το γραφικό εκκλησάκι του Αφέντη Χριστού (του Σωτήρος για τους εκτός Κρήτης), ενώ η θέα του χωριού από εδώ ψηλά προς τον απέναντι λόφο με τα σπίτια με τις κόκκινες σκεπές στα πόδια του, κόβει την ανάσα.
Κατεβαίνοντας από το λόφο της Γριάς Μάντρας, επιβάλλεται μια βόλτα στο χωριό με τα γραφικά στενάκια και τα υπέροχα πέτρινα θυρώματα. Πολλά σπίτια είναι χτισμένα μέσα σε βράχια, όπως και η εκκλησία του Μιχαήλ Αρχαγγέλου με τις υπέροχες τοιχογραφίες. Περπατώντας στο χωριό, σε κάποια σημεία, βράχοι στέκονται μετέωροι από πάνω σου, γεγονός που προσθέτει στη γοητεία του τόπου. Στο κεντρικότερο σημείο του χωριού βρίσκεται ο βυζαντινός ναός του Αγίου Θωμά με το πανέμορφο καμπαναριό και ακριβώς απέναντί του ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα. Λέγεται πως στην περιοχή υπάρχουν 38 εκκλησίες.
Η βόλτα μας στο χωριό δεν μπορεί να τελειώσει με διαφορετικό τρόπο παρά με την ανάβαση στο δεύτερο λόφο, τον Καβαλάρη. Μια όμορφη πέτρινη σκάλα μας οδηγεί στην κορυφή του, όπου και ο ναός του Αγίου Γεωργίου. Εδώ, ίσως μοναδικό φαινόμενο και πανελλαδικά, βρίσκεται το νεκροταφείο, στο ψηλότερο σημείο με θέα το χωριό και το λόφο της Γριάς Μάντρας. Δίπλα στην είσοδο του νεκροταφείου, στην αρχή της πέτρινης σκάλας, θα κάνετε οπωσδήποτε στάση για φωτογράφιση στο σημείο που σε κάποιους θα θυμίσει Στόουνχετζ. Δύο τεράστιοι κάθετοι βράχοι και πάνω του ξαπλωμένος οριζόντια ένας τρίτος, λες και τους τοποθέτησε σε αυτή τη θέση κάποιος γίγαντας ή ένας υπερφυσικός γλύπτης.
Στην ανατολική είσοδο του χωριού, πάνω στον κεντρικό δρόμο συναντάμε μια πέτρινη σκάλα και κατεβαίνοντάς την βρισκόμαστε μπροστά στον μοναδικό στην Κρήτη ναό αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάσαφ τον Ινδό. Πρόκειται για ακόμη έναν ναό λαξευμένο σε βράχο και για να είμαι ακριβής, σε μονόλιθο ύψους 3,5 πέτρων. Το άπλωμα έξω από τον ναό είναι εξίσου εντυπωσιακό μιας και λόγω της υγρασίας όλες οι πέτρες έχουν αποκτήσει πράσινη απόχρωση και το τοπίο θυμίζει εξοχή της Ηπείρου.
Λίγο μετά τον Άγιο Ιωάσαφ, συναντάμε τον ναό της Κεράς της Σπηλιώτισσας. Φυσικά κι αυτός μέσα σε βράχο. Εδώ οι αρχαίοι λάτρευαν χθόνιες θεότητες πριν την έλευση του χριστιανισμού και η παράδοση θέλει την είσοδο του Άδη να βρίσκεται στο ιερό του σπηλαιώδους ναού.
Αφήνοντας πίσω μας τον Άγιο Θωμά περνάμε μέσα από τον εγκαταλελειμμένο σήμερα οικισμό Αρδάχτια. Οι λάτρεις της φωτογραφίας θα σταματήσουν σίγουρα, μιας και τα μισογκρεμισμένα σπίτια, τα δέντρα που έχουν φυτρώσει στα κάποτε γεμάτα ζωή δωμάτια και η “μυρωδιά” που αποπνέει ο τόπος, μπορούν να δώσουν εξαιρετικές λήψεις.
Από μια επίσκεψη στον Άγιο Θωμά δεν γίνεται να λείπει το προσκύνημα στο πανέμορφο εκκλησάκι της Παναγίας της Καρδιώτισσας. Λίγο έξω λοιπόν από το χωριό βρίσκεται αυτός ο μικρός ναός μέσα σε ένα τοπίο εκπληκτικής ομορφιάς και δίπλα στον ποταμό Αξεδιανό. Πίσω από το ιερό του ναού υπάρχει σκάλα που οδηγεί σε μικρό εξώστη από όπου κάποιος μπορεί να θαυμάσει το χειμώνα τους μικρούς καταρράκτες που δημιουργούνται. Τα παιδιά σίγουρα θα χαρούν βλέποντας τα παγώνια που μεγαλώνουν εδώ. Ο χώρος της Παναγίας της Καρδιώτισσας είναι ιδανική επιλογή για πικ νικ είτε στα τραπέζια που υπάρχουν στο μικρό οίκισμα δίπλα στον ναό είτε κάτω από τον αιωνόβιο δρυ.
του Κωστή Παπαχρήστου
