Σαν σήμερα έγινε ο μεγαλύτερος σε μέγεθος σεισμός στον ευρωπαϊκό χώρο τον 20ο αιώνα. Εκδηλώθηκε τα ξημερώματα της 9ης Ιουλίου 1956 κι έπληξε, κυρίως, τη Σαντορίνη, προκαλώντας θύματα και σημαντικές καταστροφές.
Συνοδεύτηκε από τσουνάμι ύψους 25 μέτρων το οποίο μάλιστα έφτασε μέχρι και τα 3.8 μ. στην ανατολική Κρήτη!
Το χρονικό του σεισμού
Ο Εγκέλαδος προειδοποίησε το μεσημέρι της 8ης Ιουλίου με μία σεισμική δόνηση της τάξης των 4,9 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, με επίκεντρο τη θαλάσσια περιοχή νότια της Αμοργού. Δεν φαίνεται να ανησύχησε ιδιαίτερα τον πληθυσμό των Κυκλάδων, που συνέχισε τις καθημερινές του δραστηριότητες.
Τα ξημερώματα της 9ης Ιουλίου (05:11) εκδηλώθηκε ο κυρίως σεισμός από τον ίδιο εστιακό χώρο και κατέλαβε εξ απήνης τους κατοίκους των Κυκλάδων, που εκείνη την ώρα βρίσκονταν στις αγκάλες του Μορφέως. Ήταν μεγέθους 7,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ και έντασης 9 βαθμών της κλίμακας Μερκάλι. Όπως έγραψαν χαρακτηριστικά οι εφημερίδες της εποχής, η σεισμική δόνηση ισοδυναμούσε με την έκρηξη 10.000 ατομικών βομβών.
Ο σεισμός έπληξε κατά βάση τη Σαντορίνη, όπου καταμετρήθηκαν 53 νεκροί και καταγράφηκαν οι σοβαρότερες ζημιές. Το 35% των σπιτιών κατέρρευσαν και το 45% παρουσίασαν μεγάλες ή μικρές ζημιές. Ολοσχερώς καταστράφηκαν σχεδόν όλα τα δημόσια κτίρια. Εκτός από τη Σαντορίνη, σοβαρές βλάβες υπέστησαν τα νησιά Αμοργός, Ανάφη, Αστυπάλαια, Ίος, Πάρος, Νάξος, Κάλυμνος, Λέρος, Πάτμος και Λειψοί. Συνολικά, καταστράφηκαν 529 σπίτια, 1.482 έπαθαν σοβαρές βλάβες και 1.750 ελαφρές. Οι τραυματίες ξεπέρασαν τους 100.
Ο κύριος σεισμός συνοδεύτηκε από μεγάλο θαλάσσιο κύμα βαρύτητας (τσουνάμι), το ύψους του οποίου έφθασε τα 25 μέτρα στη νοτιοανατολική ακτή της Αμοργού. Από το τσουνάμι μία γυναίκα έχασε τη ζωή της στην Κάλυμνο, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής
Ο σεισμός έβαλε σε δοκιμασία τον κρατικό μηχανισμό, που δεν είχε συνέλθει ακόμη από τους μεγάλους σεισμούς του 1953 στη Ζάκυνθο, την Κεφαλλονιά και την Ιθάκη. Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής κήρυξε τη Σαντορίνη σε κατάσταση «τοπικής συμφοράς μεγάλης εκτάσεως» και επισκέφθηκε ο ίδιος την πληγείσα περιοχή στις 14 Ιουλίου.
Πολλές χώρες προσφέρθηκαν να στείλουν βοήθεια για την ανακούφιση των σεισμοπλήκτων. Η μόνη χώρα της οποίας τη βοήθεια αρνήθηκε η Ελλάδα ήταν η Μεγάλη Βρετανία, ίσως λόγω του Κυπριακού, που τότε βρισκόταν σε έξαρση με την εξέγερση της ΕΟΚΑ.
Ο σεισμός στην Κρήτη
Όπως είχε περιγράψει παλιότερα στο Atlantea ο καθηγητής σεισμολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Γενικός Γραμματέας του Ινστιτούτου Μελέτη και Παρακολούθησης Ηφαιστείου Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ) κος Κώστας Παπαζάχος:
“Ο σεισμός της 9η Ιουλίου 1956 (μέγεθος 7,5), που έλαβε χώρα στο ρήγμα της θαλάσσιας λεκάνης της νότιας Αμοργού, ήταν ο μεγαλύτερος σεισμός του 20ου αιώνα σε ολόκληρη την Ευρώπη, από τα Ουράλια έως το Γιβραλτάρ και από τη Μάλτα έως τη Λαπωνία. Το έργο του κύριου σεισμού ολοκλήρωσε ο μετασεισμός (μέγεθος 6,9) που ακολούθησε 12 λεπτά αργότερα.”
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η ανάλυση του ισχυρού μετασεισμού των 6,9 βαθμών που ακολούθησε 12 λεπτά αργότερα, του οποίου οι επιπτώσεις ήταν σχετικά περιορισμένες, σε σύγκριση με τον κύριο σεισμό.
“Αν ο σεισμός αυτός ήταν ένας τυπικός μετασεισμός κοντά στον κύριο σεισμό, θα έπρεπε να είχε μακροσεισμική ένταση στην κλίμακα Μερκάλι (κλίμακα η οποία αποτυπώνει το βαθμό των βλαβών) περίπου 8 στη Σαντορίνη, δηλαδή να προκαλέσει πολύ βαριές βλάβες. Με δεδομένη, μάλιστα, την καταστροφή από τον πρώτο (κύριο) σεισμό (Μ=7,5), οι επιπτώσεις του μετασεισμού στη Σαντορίνη θα έπρεπε να είναι ακόμα πιο βαριές, στις ήδη καταπονημένες κατασκευές, προκαλώντας παρόμοιες βλάβες με τον κύριο σεισμό. Αντίθετα, θα έπρεπε να είχε μακροσεισμική ένταση 4 στην Κρήτη (δηλαδή αρκετά έντονα αισθητός, αλλά χωρίς βλάβες), λόγω της μεγάλης απόστασης (πάνω από 100 χιλιόμετρα). Κι όμως, οι διαθέσιμες καταγραφές των βλαβών, αλλά και οι μαρτυρίες των Σαντορινιών δείχνουν ότι ο μετασεισμός έγινε μεν έντονα αισθητός, αλλά είχε μακροσεισμική ένταση περίπου 6 στη Σαντορίνη και στην Ανάφη (μόνο ελαφρές βλάβες). Το περίεργο είναι ότι ο ίδιος μετασεισμός είχε την ίδια ένταση (ελαφρές βλάβες) και στο Ηράκλειο, δηλαδή 120 χιλιόμετρα μακριά από το επίκεντρο, έγινε δηλαδή πιο έντονα αισθητός στην Κρήτη από ότι θα γινόταν ένας συμβατικός μετασεισμός!” αναφέρεται σε άρθρο των κυρίων Κ. Παπαζάχου και Χ. Κκαλλά.
Ο μετασεισμός αυτός δεν ήταν ένας συνηθισμένος, επιφανειακός τεκτονικός σεισμός, αλλά ένας ισχυρός σεισμός βάθους, στα 140 χλμ κάτω από τη Σαντορίνη, στην καταδυόμενη (κάτω από το Αιγαίο) πλάκα της Μεσογείου. Το παρακάτω σχήμα αποτυπώνει τι συνέβη στις 9 Ιουλίου του 1956. Ο κύριος σεισμός (πράσινος κύκλος) έγινε μέσα στην πλάκα του Αιγαίου, σε μικρό βάθος (10-20 χιλιόμετρα) και κοντά στη Σαντορίνη, προκαλώντας βαριές βλάβες στο νησί. Ο μετασεισμός 12 λεπτά αργότερα (κόκκινος κύκλος) προκλήθηκε δυναμικά από τον κύριο σεισμό σε βάθος περίπου 140 χιλιομέτρων, στην πλάκα της Μεσογείου που βυθίζεται κάτω από το Αιγαίο, φαινόμενο εξαιρετικά σπάνιο σε παγκόσμιο επίπεδο.
