Όπως γνωρίζετε το κάστανο στα ορεινά μέρη του Νομού μας είναι μοναδικό στον Ελλαδικό χώρο για τη γεύση και τα θρεπτικά του συστατικά. Αυτό δεν το λέμε μόνο εμείς αλλά το επιβεβαιώνουν όσοι τα γεύονται στις μεγάλες πόλεις αλλά και οι φίλοι και γνωστοί μας που έρχονται στη Γιορτή Καστάνου, τόσο εδώ στο Έλος όσο και στην εκδήλωση που διοργανώναμε και εμείς στη Θεσσαλονίκη ως Ομάδα Φίλων Καστάνου, με τη μεταφορά του όμορφου αυτού εθίμου της γιορτής στον Βορειοελλαδικό χώρο.
Η σημαντική διατροφική αξία του καστάνου ήταν διαπιστωμένη ακόμη και στους αρχαίους χρόνους. Τα κάστανα κατά την αρχαιότητα σύμφωνα με στοιχεία του αρχαιολόγου Μανώλη Παπουτσάκη, η γιαγιά του οποίου ήταν Τζανακάκη από τα Αρχοντικά, αποτελούσαν ένα εκλεκτό συμπλήρωμα στη διατροφή ή και σε κάποιες περιπτώσεις ένα πλήρες φαγητό.
Ο Αθήναιος (2ος-3ος αιώνας μ.Χ.) στο έργο του «Δειπνοσοφιστές», με το οποίο καλύπτει όλο το πεδίο της κλασσικής ελληνικής διατροφής και των συνηθειών που σχετίζονται με το φαγητό, δίνει σημαντικές πληροφορίες για τα κάστανα και τη διατροφική τους αξία.
Ο γιατρός Γαληνός (128-200 μ.Χ) στο έργο του «Περί των εν ταις τροφαίς δυνάμεων» πληροφορεί, πως τα κάστανα σε σύγκριση με τους άλλους καρπούς έχουν τη μεγαλύτερη θρεπτική αξία για τον άνθρωπο.
Τα κάστανα, καταναλώνονται ψητά ή βραστά, και χρησιμοποιούνται στη ζαχαροπλαστική και τη μαγειρική. Γίνονται εύγεστο γλυκό κουταλιού και χρησιμοποιούνται στη γέμιση της χριστουγεννιάτικης γαλοπούλας, και ως συμπλήρωμα σε καστανολάχανο και σε μανίτες, σε όσους βρεθούνε τυχεροί να βρουν, ενώ σε κάποιες περιοχές της Ασίας γίνονται, ακόμη και σήμερα, αλεύρι. Αλεύρι γίνονταν και τα δύσκολα χρόνια της γερμανικής κατοχής στα μέρη μας και βοήθησε μαζί με άλλα γεννήματα του τόπου να υπάρχει ψωμί στα σπίτια των πατεράδων και των παππούδων μας σωτήρια για τους ίδιους και τις οικογένειές τους.
Πλούσια συστατικά
Επιστημονικές αναλύσεις επιβεβαίωσαν ότι το κάστανο περιέχει μέταλλα και βιταμίνες και συνιστά μια πολύ καλή πηγή πρωτεΐνης (που απορροφάται εύκολα από τον οργανισμό), με μειωμένα ποσοστά λίπους. Είναι πλούσιο σε υδατάνθρακες (45.5 g /100 g) και φυτικές ίνες ( 8.1 g /100 g),γεγονός που τα καθιστά μια τροφή χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη, δηλαδή μας χορταίνουν εύκολα και διατηρούν σταθερά τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα.
Περιέχει επίσης ασβέστιο, μαγνήσιο, φώσφορο, σίδηρο, νάτριο και κάλιο. Ακόμη είναι γνωστό για τη συμβολή του στην καλή λειτουργία του εντέρου, ως υποκατάστατο των δημητριακών. Περιέχει βιταμίνες Β1 και Β2, καθώς επίσης βιταμίνη C και φυλλικό οξύ. Είναι καλή πηγή μονοακόρεστων λιπαρών οξέων, τα οποία βοηθούν στη μείωση της κακής (LDL) χοληστερίνης και στην αύξηση της καλής (HDL).
Το κάστανο είναι υψηλής θερμιδικής αξίας, αφού τα 100 γρ. κάστανα περιέχουν περίπου 250 θερμίδες . Για τον λόγο αυτό είναι προτιμότερο να καταναλώνονται ως μεσημεριανό ή απογευματινό συμπλήρωμα, μαζί με ένα φρούτο. Είναι κατά τους διατροφολόγους, το πιο υγιεινό χειμωνιάτικο έδεσμα και χαρακτηρίζεται ως ο σούπερ καρπός του χειμώνα.
Σε άλλες εποχές
Αυτά τα επιστημονικά εμείς και οι πρόγονοί μας δεν τα γνωρίζαμε αλλά βιώναμε τη γλυκιά γεύση του καστάνου, όταν τα ψήναμε «οφταρά» και τα σκεπάζαμε με αυτέρες μέχρι να ιδρώσουν την εποχή του μαζέματος στην Κουφή Καρά και στις άλλες ορεινές τοποθεσίες ή ψήναμε τα ψιλά τις παγερές νύκτες του χειμώνα στον ξυλόφουρνο του σπιτιού μας και ευωδίαζε όλη η γειτονιά και μαζί με τις τσακιστολιές, τον μαρουβά κρασί και τις καλές παρέες, ήταν το πιο νόστιμο βραδινό και ξεπερνούσε στη νοστιμιά τα δείπνα και των καλλίτερων σεφ της οικουμένης.
Κι η γνώριμη μαντινάδα πάντα να το συνοδεύει:
“Το κάστανο θέλει κρασί και το καρύδι μέλι
και το κοπέλι κοπελιά και η κοπελιά κοπέλι”.
Ηθελημένα ή άθελά μου, σας ξαναγυρίζω αγαπητοί φίλοι σε παλιές παιδικές αναμνήσεις και συγχωρείστε με γι αυτό.
Εταιρεία Ανάπτυξης
Την αξιοποίηση του σημαντικού αυτού προϊόντος που παράγονταν σε αφθονία τη δεκαετία του ’80, θέλησε η Εταιρεία Ανάπτυξης Εννιά Χωριών, με τους τότε εκπροσώπους της, μετά από πολλή σκέψη, να πετύχει με την κατασκευή και λειτουργία στο χωριό μας, το Έλος, μονάδας καθαρισμού και τυποποίησης του καστάνου. Οι δυσκολίες όμως πολλές. Τα μηχανήματα όχι τα καλύτερα με ευθύνη του κατασκευαστή αλλά η συνεχής και άοκνη προσπάθεια βοήθησαν να σταθεί το εγχείρημα.
Μεθοδικά και επιστημονικά κινούμενοι πετύχαμε με την απεντόμωση και την κατάλληλη συσκευασία. Τα κάστανα της περιοχής και του Νομού γενικότερα που συσκευάζαμε στο χώρο μας έχουν τύχει της καλύτερης αποδοχής, τόσο από την Ελληνική όσο και τη Διεθνή αγορά. Έτσι δικαιώθηκαν οι προσπάθειες μου όταν ανέλαβα την προεδρία να επανενταχθεί, με τη βοήθεια και του αδελφού μου, το έργο ως συγχρηματοδοτούμενο με κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης το οποίο είχε απορριφθεί και να λειτουργήσει η μονάδα με τα πολλά της έστω προβλήματα. Στη λειτουργία του συσκευαστηρίου συνετέλεσε τα μέγιστα ο Διευθύων Σύμβουλος και Γεωπόνος κ. Χαράλαμπος Ανουσάκης από τα Μεσόγεια Κισάμου, που είχα την τύχη να τον γνωρίσω στην Έκθεση ΑΓΡΟΤΙΚΑ στη Θεσσαλονίκη όταν ψάχναμε για άτομο κατάλληλο που θα μπορούσε να μας βοηθήσει στην προσπάθειά μας.
Βράχος στάθηκε ο κ. Ανουσάκης όλα αυτά τα χρόνια. Τις υπηρεσίες του τις προσφέρει στην Εταιρεία μας αμισθί χωρίς κανένα αντάλλαγμα, γιατί βιώνει από κοντά κάθε χρόνο την αγωνία των κατοίκων, τη δική μου και των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου να σταθεί η εταιρεία, παρά τον υπό άνισους όρους ανταγωνισμό των εμπόρων. Για την πολύτιμη και καθοριστική αυτή συμβολή του κ. Αννουσάκη, κρίναμε ομόφωνα οι συνδιοργανωτές αυτής της εκδήλωσης, ο Δήμος Κισάμου, ο Πολιτιστικός Σύλλογος ΕΛΟΥΣ – ΛΙΜΝΗΣ – ΛΟΥΧΙΟΥ και η Αναπτυξιακή Εταιρεία, ότι το ελάχιστο που μπορούμε να του προσφέρουμε είναι η βράβευση στη φετινή Γιορτή Καστάνου, ως αναγνώριση του έργου και της προσωπικής του ανάλωσης προς όφελος της Εταιρείας και του τόπου.
Δύο σοβαρές ασθένειες
Στις δύσκολες αυτές συνθήκες, προστέθηκε από χρόνια και κάτι που δεν μπορούσαμε να προβλέψουμε και να αναμένουμε, η προσβολή της καστανιάς από δύο σοβαρές ασθένειες. Αιωνόβια δένδρα υπέκυψαν, νεόφυτα ξεράθηκαν, πλαγιές ολόκληρες και ποταμίδες απογυμνώθηκαν. Οι μελέτες και οι έρευνες όμως συνεχίζονται με τη συνεργασία του ΜΑΙΧ, του Δασαρχείου, του Ινστιτούτου Ελιάς Υποτροπικών Φυτών & Αμπέλου, της Αναπτυξιακής Εταιρείας ΕΝΝΙΑ ΧΩΡΙΑ Α.Ε, του Αγροτικού Ελαιοπαραγωγικού και Καστανοπαραγωγικού Συνεταιρισμού Παλαιών Ρουμάτων και του εξαιρετικού επιστήμονα κ. Διαμαντή.
Μέχρι, όμως, να πρασινίσει ο τόπος μας και πάλι με καστανιές ή κάποια άλλη καλλιέργεια, η Αναπτυξιακή Εταιρεία δεν μένει με σταυρωμένα τα χέρια. Υπάρχουν, εξίσου προσοδοφόρες προς μελέτη δραστηριότητες. Τέτοιες παράλληλες δραστηριότητες είναι η καλλιέργεια αρωματικών φυτών και η δυνατότητα αξιοποίησης των φύλλων της ελιάς, της τσουνάτης. Έτσι αποφασίσαμε και συνδιοργανώσαμε με τον Δήμο, τον Τοπικό σύλλογο και την Κοινότητα τη φετινή εσπερίδα στη Λίμνη, με σημαντικό θεματολόγιο και αξιόλογους ομιλητές για τα αρωματικά φυτά, για το ελαιόλαδο και για τα φύλλα της ελιάς, με ομιλήτρια για τα αρωματικά φυτά την συνάδελφο και φίλη κ. Μαλούπα.
Προσκαλέσαμε επίσης και τον υπεύθυνο του προγράμματος εμβολιασμού της καστανιάς και μας έδωσε σχετικές πληροφορίες και εξήγησε γιατί δεν ήταν επιτυχής ο εμβολιασμός στη δική μας περιοχή και τι πρέπει να αναμένουμε. Η εσπερίδα είχε τεράστια επιτυχία και θέλω με την ευκαιρία που μου δίνεται να ευχαριστήσω και σήμερα τους αξιόλογους ομιλητές που ανταποκρίθηκαν στην ευγενική μας πρόσκληση και ήλθαν ορισμένοι από Θεσσαλονίκη, άλλοι από Ηράκλειο και άλλοι από Χανιά, αλλά και όλους όσους παρευρέθηκαν στην εσπερίδα.
Έλλειψη παραγωγής
Το πρόβλημα πάντως για τη λειτουργία του συσκευαστηρίου είναι μεγάλο και οξύνεται φέτος ακόμη περισσότερο με την έλλειψη παραγωγής και τις σημαντικές ζημιές που υποστήκαμε από τη θεομηνία του Φεβρουαρίου. Έγιναν προσπάθειες και οι ζημιές διορθώθηκαν για να μπορεί να λειτουργήσει. Ευχαριστούμε τον Αντιπεριφερειάρχη κ. Καλογερή και τον Διευθυντή της ΔΕΗ κ. Πλοκαμάκη για τη συμβολή τους στην αποκατάσταση των ζημιών. Βέβαια, όλη η αποκατάσταση στοίχισε και στην Εταιρεία περίπου 5.000 ευρώ.
Ευχαριστούμε, επίσης, την κ. Δασάρχη για τη συνδρομή της να εκκαθαριστεί η καλλιεργήσιμη έκταση του οικοπέδου της εταιρείας στη Χρυσοσκαλίτισσα για να μπορεί να αξιοποιηθεί.
Κάλεσμα στους παραγωγούς
Θα μου επιτρέψετε κλείνοντας να απευθυνθώ στους παραγωγούς καστάνου και να σημειώσω ότι πολλοί παραγωγοί δεν μας φέρνουν τα κάστανα αλλά προτιμούν τους χονδρεμπόρους που σήμερα έρχονται και αύριο φεύγουν και πάνε αλλού, ή χρησιμοποιούν άλλες αθέμιτες για τους παραγωγούς μεθόδους. Εμείς όμως, παρά τις δυσκολίες, είμαστε εδώ και λειτουργούμε. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας ότι για να συνεχίσει να λειτουργεί το συσκευαστήριο χρειάζεται τη στήριξη των καστανοπαραγωγών και τη συμπαράσταση των χωριανών και των μετόχων. Πρέπει οι παραγωγοί να φέρνουν τα κάστανά τους και να ξέρουν ότι καταβάλλεται κάθε προσπάθεια για καλύτερες τιμές. Ζητάμε τη βοήθειά σας, τη συμπαράσταση, τις ιδέες σας και την αγάπη σας. Άλλωστε, το συσκευαστήριο και η Εταιρεία ανήκει σε όλη την περιοχή. Ας φέρουμε στη θύμησή μας με πόσο κόπο οι γονείς μας και εμείς καθαρίζαμε τα κάστανα, τα διαλέγαμε στις αυλές μας και τα αναγέρναμε στις αποθήκες, τις γνωστές μας βούβες, τις παγερές νύχτες του χειμώνα κάτω από το φως του λυχναριού. Το συσκευαστήριο μας απαλλάσσει πλέον απ’ αυτή την ταλαιπωρία. Η φετινή κακή, και λόγω καιρικών συνθηκών, χρονιά ευχόμαστε να μην επαναληφθεί
Εμείς θα καταβάλουμε κάθε προσπάθεια μέσα στα πλαίσια των δυνατοτήτων μας να προσφέρουμε κάθε πληροφορία και βοήθεια στους ενδιαφερόμενους για οποιαδήποτε δραστηριότητα υπάγεται στην αρμοδιότητά μας. Ζητούμε την ενεργοποίηση των κατοίκων του Έλους και των γύρω περιοχών. Ζητούμε όμως και τη βοήθεια του Δήμου και της Αντιπεριφέρειας που είναι σε μεγάλο ποσοστό μέτοχοι της Αναπτυξιακής.
Μουσείου Ελαιολάδου & Καστάνου
Να σας ενημερώσω επίσης, ότι στόχος της Εταιρείας και δικός μου προσωπικά, είναι -σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Σύλλογο του Έλους, την τοπική κοινότητα και τον Δήμο Κισάμου, η δημιουργία Μουσείου Ελαιολάδου & Καστάνου που θα δώσει μία διαφορετική οντότητα στην όμορφη περιοχή των Εννιά χωριών. Κινούμεθα προς την κατεύθυνση να μας παραχωρηθεί ο χώρος του πρώην Σταθμού Χωροφυλακής Έλους και νομίζουμε ότι θα τα καταφέρουμε με τη βοήθεια και του αδελφού μου. Ο νέος μας Δήμαρχος ο κ. Μυλωνάκης είναι σύμφωνος και θα μας στηρίξει. Ήδη έχει αποσταλεί το σχετικό αίτημα. Ας ευχηθούμε μέχρι του χρόνου να έχουν ξεπεραστεί τα εμπόδια παραχώρησης και να έχουμε ξεκινήσει τη δημιουργία του Μουσείου.
Πριν τελειώσω θέλω να ευχαριστήσω τον Δήμο Κισάμου που κάλυψε τα αεροπορικά εισιτήρια των εκ Θεσσαλονίκης ομιλητών, την δραστήρια υπάλληλο του Δήμου κ. Βίκυ Μαρακάκη για την ωραία και αγαστή συνεργασία που είχαμε στην όλη προετοιμασία του προγράμματος και όχι μόνο, καθώς και τον πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου Έλους – Λίμνης – Λουχίου “Η Αναγέννηση” κ. Γιώργο Τζανακάκη και όλο το Συμβούλιο, τον Πρόεδρο της Τοπικής Κοινότητας κ. Νίκο Κυριτσάκη και όλους εσάς που μας τιμάτε με την παρουσία σας.
Γράφει ο Δρ. Απόστολος Κυριτσάκης
M.Sc., Ph.D, Πολ. Πανεπιστήμιου του Μίτσιγκαν
Καθηγητής Ελαιολάδου – Λιπαρών Υλών
(Ομιλία στην “Γιορτή Καστάνου 2019” στο Έλος, Κυριακή 27 Οκτωβρίου)
