Σε χωριά της πρώην Επαρχίας Κισάμου οι καστανιές ενισχύουν το εισόδημα των αγροτών για αρκετά χρόνια.
Αναφερόμενοι στις ιστορίες των γεροντότερων κατά τη διάρκεια της κατοχής και συγκεκριμένα στο χωριό Παλαιά Ρούματα, εκ στόματος του γεωργού Σπύρου Ρενιέρη, οι άνθρωποι έφτιαχναν ακόμη και ψωμί. Συγκεκριμένα, επειδή δεν έσπερναν τα χωράφια αφότου έπεσαν οι Γερμανοί στην Κρήτη, οι κάτοικοιδεν είχαν άλλη επιλογή κι έτσι συνέλεγαν τον ευλογημένο καρπό της καστανιάς όπου κάθε χρόνο ήταν και περισσότερος χωρίς καμία φροντίδα, χωρίς λίπασμα, κοπριά, κλάδεμα και ράντισμα κλπ.
Όσο μεγαλώνει μια καστανιά τόσο περισσότερα κάστανα κάνει. Έτσι οι άνθρωποι έπαιρναν την περίοδο του πολέμου απλόχερα από τα δέντρα, τους καρπούς των καστάνων και χωρίς να έχουν άλλη επιλογή έφτιαχναν καστανάλευρο το οποίο το ανακάτευαν με το λιγοστό αλεύρι -αν βρισκόταν- από διάφορα φυτά όπως: λαθούρι, βίκο, ταΐ (βρώμη), σίκαλη, κριθάρι και ελάχιστο σιτάρι. Έτσι έφτιαχναν το ψωμί τους που ήταν γλυκό σαν μέλι και μπόρεσαν να επιβιώσουν στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής. Το λαθούρι, και ο βίκος ήταν πικρά και τα γλύκαιναν (ξεπικραίναν) μέσα σε νερό για κάποιες μέρες. Το αλεύρι για να γίνει έπρεπε τα κάστανα να φουρνιστούν σε ξυλόφουρνους, έπειτα να καθαριστούν με το χέρι ένα ένα και μετά να πάνε στο νερόμυλο για να βγει το καστανάλευρο, το οποίο ήταν γλυκό.
Η καστανιά μας δείχνει αν τα εδάφη είναι όξινα και αν κρατάνε νερά, γιατί είναι φυτό υδροχαρές. Ακόμη βλέπουμε τις αρχαίες καστανιές ως δέντρα δείκτες για το που υπήρχαν κάποτε πηγές και τώρα έχουν χαθεί. Αλλά τα δέντρα αυτά συνεχίζουν να ζουν παρόλο που έχει μειωθεί ο υδροφόρος ορίζοντας και έχουν εξαφανιστεί τα επιφανειακά νερά – πηγές από τις ρίζες τους διότι εκείνες είναι πλέον αρκετά βαθιές με το πέρασμά των αιώνων. Τα δέντρα αυτά είναι χιλιάδων χρόνων και συνεχίζουν να ζουν και να καρποφορούν.
Στο μικροκλίμα της περιοχής των Παλαιών Ρουμάτων συναντάμε καστανιές δίπλα σε πορτοκαλιές, αβοκάντα, λεμονιές, μπανανιές, ελιές, μηλιές, αχλαδιές, αμπέλια, κυδωνιές, μουσμουλιές, κερασιές κ.α. Κάτι που είναι πολύ παράξενο διότι κάποια φυτά όπως η μπανάνα, η λεμονιά και η πορτοκαλιά, θέλουν γλυκό κλίμα και χαμηλό υψόμετρο ενώ η καστανιά χρειάζεται ηπειρωτικό κλίμα πολύ κρύο και μεγάλο υψόμετρο. Αυτό είναι ένα από τα θαύματα της βιοποικιλότητας του βουνού Αποπηγάδι.
Πώς διαλέγουμε τα κάστανα για σπόρο;
Τα μαζεύουμε, τα βάζουμε για δύο μέρες μέσα σε μια λεκάνη με νερό. Αυτά που επιπλέουν τα τρώμε και τα υπόλοιπα κάνουν για σπόρο. Για να βγάλουν φύτρα, αφού τα βγάλουμε από το νερό, τα βάζουμε αφού στεγνώσουν σε θερμοκρασία δωματίου αεροστεγώς κλεισμένα μέσα σε νάιλον σακούλα ή τσουβάλι. Εκεί λόγω της θερμοκρασίας, τα ζωντανά κάστανα θα βγάλουν φύτρα. Πρέπει να προσέξουμε πάρα πολύ να μην διαλέξουμε κάστανο για σπόρο που θα φυτέψουμε, να μην έχει δύο φύτρα -κορμούς από ένα σπόρο- ένα καρπό καστάνου. Διότι αυτό δεν θα βγει καστανιά αλλά μαρόνι. Το μαρόνι είναι ένα κάστανο το οποίο έχει δύο και τρεις καρδιές και ξεφλουδίζει πολύ δύσκολα καθώς έχει και στο εσωτερικό του χνούδι.
Κρατάμε λοιπόν τα καστανά που βγάζουν ένα φύτρο από κάθε κάστανο και τα διαλέγουμε να είναι μεγάλα και δυνατά. Προτιμώνται τα ίσια κάστανα που είναι στο κέντρο της καστανοκουβάρας γιατί τα δέντρα θα κάνουν ντρέτο-κάθετο κορμό. Είναι προτιμότερο τα κάστανα να φυτεύονται κατευθείαν στη γη, στο σημείο που θέλουν να φυτευτούν οι καστανιές. Τα δέντρα αυτά γίνονται πολύ πιο δυνατά και ανθεκτικά από αυτά που μεταφυτεύονται. Είναι προτιμότερο να φυτεύονται στη λίγωση του φεγγαριού και σε τόπο που να έχει όξινο ph και πολλά νερά και υγρασία. Συνήθως κοντά αν είναι πλατάνια ή ρυάκια είναι ιδανικός τόπος για να φυτέψει κάποιος καστανιές. Τα ήμερα κάστανα που θα φυτέψουμε θα μας δώσουν άγρια κάστανα.
Κρητικά κάστανα: Πολύ νόστιμα και γλυκά
Στην περίπτωση μας τα Κρητικά κάστανα, ακόμη και τα άγρια, είναι πολύ νόστιμα και γλυκά. Πράγμα που δεν συμβαίνει με τα άλλα άγρια κάστανα που υπάρχουν ανά τον κόσμο και πολλά από αυτά είναι πικρά. Για να πάρουμε λοιπόν ήμερο κάστανο πρέπει να κεντρίσουμε τις καστανιές που φυτέψαμε από ήμερο κάστανο οι οποίες θα μας δώσουν άγριο καρπό με ήμερο μπόλι καστανιάς το οποίο έχει το μειονέκτημα να μην δίνει νέκταρ και γύρη στις μέλισσες. Έχουμε όμως και την επιλογή να μη κεντρίσουμε το δέντρο και να μαζεύουμε τα αγριοκάστανα αν αυτά μας ικανοποιούν, αφού το δέντρο θα είναι πολύ πιο δυνατό αφού δεν θα κεντριστεί και θα μας δίνει ισάξια θρεπτικούς καρπούς και πιο πολλούς. Ακόμα η άγρια καστανιά θα βοηθάει πάρα πολύ τις μέλισσες με νέκταρ και γύρη πράγμα που δεν θα το κάνει η ήμερη κα Οι βοτανολόγοι ψάχνουν ακόμα αν η καστανιά είναι αυτόχθονο γηγενές φυτό της Κρήτης ή το έφεραν με το εμπόριο από την αρχαία Μινωική εποχή στην Κρήτη. Επειδή υπάρχουν δέντρα χιλιάδων χρόνων στην Κρήτη , δεν έχουν καταλήξει ακόμη στο παραπάνω ερώτημα.
Τα κάστανα σαν φαγητό
Τα κάστανα σαν φαγητό είναι εξαιρετικά! Αφού μπορούν να συνδυαστούν πράγματι με οτιδήποτε άλλο. Με θαλασσινά και ιδιαίτερα με το χταπόδι, με κρεατικά, με σούπες με όσπρια, δημητριακά, με σαλάτες κ.α. Ακόμα το ανώτερο φαγητό που μπορεί να δοκιμάσει κανείς είναι τα σκέτα κάστανα με κρεμμύδια, ντομάτα, δάφνη και κανέλα (στιφάδο). Τότε φαίνεται όλη η νοστιμιά αυτού του καρπού, κάποιοι λένε ότι είναι σαν να τρως λαγό και κάποιοι ότι είναι πολύ ανώτερα από το κρέας… Ακόμα φτιάχνονται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους ως γλυκό και είναι θαυμάσια βραστά ή στα κάρβουνά…
Τα καστανοχώρια του Ιναχωρίου
Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι το χωριό Έλος θεωρείται το μεγαλύτερο καστανοχώρι του Νομού Χανίων όπου τα κάστανα φημίζονται για τη νοστιμιά τους. Στο Έλος λειτουργούν όλο το χρόνο μερικές παραδοσιακές ταβέρνες με Κρητική κουζίνα αλλά και τοπικές σπεσιαλιτέ. Εκτός από το Έλος, αρκετές καστανιές συναντάμε και σε άλλα χωριά της Δημοτικής Ενότητας Ιναχωρίου του Δήμου Κισάμου: Στροβλές, Λίμνη, Βλάτος κ.α.
