Tέλος στο φαινόµενο του νεποτισµού, που αποτελεί διαχρονικά πληγή για τα πανεπιστήµια, επιχειρεί να βάλει το υπουργείο Παιδείας. Η αλλαγή του υφιστάµενου συστήµατος, που ευνοεί την οικογενειοκρατία µέσα από θολές εκλογικές διαδικασίες, αποτελεί «στοίχηµα» για το υπουργείο Παιδείας. Για τον λόγο αυτό, προωθεί νέο θεσµικό πλαίσιο για την εκλογή των καθηγητών, το οποίο θα ενταχθεί στον νόµο-πλαίσιο για τα ΑΕΙ, το επόµενο διάστηµα.
Σύµφωνα µε πληροφορίες του «Εθνους της Κυριακής», στις ρυθµίσεις που θα φέρει το νέο θεσµικό πλαίσιο προβλέπεται ότι δεν θα µπορούν στα εκλεκτορικά σώµατα να συµµετέχουν, ή ακόµα και να είναι µέλη των εισηγητικών επιτροπών, καθηγητές των οποίων παλιοί φοιτητές ή ερευνητικοί συνεργάτες είναι υποψήφιοι. Επίσης, θα πρέπει να συµµετέχουν στα εκλεκτορικά σώµατα περισσότερα µέλη εκτός του πανεπιστηµίου και στις εισηγητικές επιτροπές να λαµβάνεται υπόψη η γνώµη επιστηµόνων και ακαδηµαϊκών του εξωτερικού. Οι υποψήφιοι δεν θα πρέπει να σχετίζονται µε τους εκλέκτορες σε καµία περίπτωση και αυτό θα αποτελεί ασυµβίβαστο.
«Η αξιοκρατία στα πανεπιστήµια και η εκλογή των καθηγητών είναι το σοβαρότερο θέµα προς αντιµετώπιση» τονίζει χαρακτηριστικά στο «Εθνος της Κυριακής» o υφυπουργός Παιδείας, Βασίλης ∆ιγαλάκης, προαναγγέλλοντας και τις σχετικές αλλαγές. Αναφερόµενος στις προωθούµενες νοµοθετικές ρυθµίσεις, ο υφυπουργός Παιδείας υπογραµµίζει ότι «θέλουµε για τα πανεπιστήµιά µας να επικρατήσει η κουλτούρα του καλύτερου. Πρόκειται για ένα σοβαρό θέµα, καθώς τα πανεπιστήµια είναι η “εικόνα” των καθηγητών, και αυτό πρέπει να διαχέεται σε όλες τις δραστηριότητες ενός πανεπιστηµιακού ιδρύµατος. Οταν συζητάς µε πρύτανη ιδρύµατος του εξωτερικού για το συγκεκριµένο θέµα, η απάντηση είναι “εµείς επιλέγουµε πάντα τους καλύτερους”.
Στη χώρα µας θα χρειαστεί το νοµικό πλαίσιο που θα επιτρέψει να βελτιωθεί το θέµα της αξιοκρατίας στα πανεπιστήµιά µας, διότι δεν πρέπει να σχετίζονται µε κανέναν τρόπο οι υποψήφιοι για κάποια θέση µε άλλα πρόσωπα του ιδρύµατος, ούτε να υπάρχουν κλειστές διαδικασίες».
Η χαμένη προσπάθεια
Κατά την περίοδο υπουργίας της Μαριέττας Γιαννάκου (2006) είχε γίνει µια προσπάθεια για την πάταξη του φαινοµένου -και όχι µόνο- της οικογενειοκρατίας στα ΑΕΙ, αλλά έµεινε ηµιτελής. Εκείνη µάλιστα την περίοδο, στο πλαίσιο του διαλόγου για τον νόµο-πλαίσιο, µέλος του Aνωτάτου Συµβουλίου Πανεπιστηµιακής Εκπαίδευσης είχε προτείνει να ιδρυθεί αυτόνοµο Iατρικό Πανεπιστήµιο, στο οποίο να υπαχθούν όλα τα τµήµατα των σχολών υγείας, µε ειδικό καθεστώς για την εκλογή και εξέλιξη των διδασκόντων µε στόχο τον περιορισµό του φαινοµένου. H προσπάθεια της πρώην υπουργού Παιδείας, Mαριέττας Γιαννάκου, να υπάρχουν εξωτερικοί εκλέκτορες στις διαδικασίες εκλογής και εξέλιξης µελών ∆EΠ είχε ακριβώς ως στόχο να εµποδίσει το φαινόµενο της οικογενειοκρατίας. Αρκετοί τότε εξέφρασαν διαφωνίες. Μετά άρχισαν οι καταλήψεις στα ΑΕΙ και το θέµα αυτό µπήκε στο… συρτάρι.
Oι αιχµηρές γωνίες του νόµου-πλαισίου, τότε, στρογγύλεψαν και η ασφαλιστική δικλίδα που τέθηκε στις διαδικασίες εκλογής και εξέλιξης των διδασκόντων στα πανεπιστήµια ήταν η υποχρεωτική παρουσία, κατά το 1/3, εξωτερικών εκλεκτόρων συναφούς γνωστικού αντικειµένου. Οµως, όπως έδειξε η ιστορία, ούτε και αυτό στάθηκε ικανό να λύσει το πρόβληµα, αφού µπήκαν µπροστά ζητήµατα του τύπου ότι πολλοί εκλέκτορες αδυνατούν να παρευρίσκονται στη διαδικασία της κρίσεως, µε αποτέλεσµα την έλλειψη απαρτίας ή την εκλογή µε µειωµένο αριθµό εκλεκτόρων. H απροθυµία, µάλιστα, πολλών εκλεκτόρων να συµµετάσχουν στις διαδικασίες υπήρχαν επειδή δεν είχε προβλεφθεί η κάλυψη της δαπάνης µετακινήσεώς τους!
Τότε βέβαια είχε γίνει και µια µεγάλη συζήτηση γενικότερη για το θέµα, µε την υπογράµµιση ότι ο νεποτισµός στο πανεπιστήµιο δεν παρουσιάζεται σε µεγαλύτερη έκταση απ’ ό,τι στους χώρους άσκησης της νοµοθετικής και της δικαστικής εξουσίας ή σε επαγγελµατικούς χώρους υψηλού status. Eπίσης, πολλοί καθηγητές υπογράµµιζαν -και δικαίως- ότι κάθε περίπτωση θα πρέπει να κρίνεται µεµονωµένα, γιατί αλλιώς ενδέχεται να οδηγηθούµε σε αποκλεισµούς άξιων επιστηµόνων µόνο και µόνο λόγω της συγγενικής τους σχέσης µε µέλη της ακαδηµαϊκής κοινότητας. «Πανεπιστήµια βρίθουν από σκανδαλώδη παραδείγµατα αναξιοκρατικών εκλογών. Kάποιοι εξαιρετικοί επιστήµονες παραµένουν και πολεµούν µε όσες δυνάµεις διαθέτουν. Αλλοι αποπνίγονται και δραπετεύουν στο εξωτερικό. Οµως, µια χώρα που αφήνει να της διαφεύγει το καλύτερό της δυναµικό είναι καταδικασµένη να µένει πάντα πίσω»: Αυτά ανέφερε, µεταξύ άλλων, το µακρινό 2006 ο Θέµης Λαζαρίδης, καθηγητής Xηµείας στο City University of New York, προς την τότε υπουργό Παιδείας, Mαριέττα Γιαννάκου, µε αφορµή τις συζητήσεις για την αλλαγή του νόµου-πλαισίου εκείνη την εποχή. Τι άλλαξε από τότε; Σχεδόν τίποτα. Αντίθετα, µάλιστα, βγήκαν στη δηµοσιότητα φαινόµενα όπως η περίπτωση οικογένειας η οποία είχε «καταλάβει» ολόκληρη τη Θεολογική Σχολή κεντρικού πανεπιστηµίου, υπόθεση που έφτασε έως τη ∆ικαιοσύνη.
Οσο για τις ιατρικές σχολές, εκεί µια απλή ανάγνωση της επετηρίδας αρκεί για να βγάλει κάποιος συµπεράσµατα όπως αυτά: Mόνο στην Iατρική Σχολή του Πανεπιστηµίου Aθηνών, πάνω από το 40% των τακτικών καθηγητών έχει γιους και κόρες γιατρούς που υπηρετούν σε κοντινά τους γραφεία. Aπό τους 50 τακτικούς -πρωτοβάθµιουςκαθηγητές της Iατρικής Σχολής Aθηνών, οι 24 έχουν παιδιά που είναι ήδη µέλη ∆EΠ σε όλες τις βαθµίδες. Στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, στη λίστα µε τους 90 λέκτορες και τους 99 επίκουρους καθηγητές, οι 39 και οι 30 αντιστοίχως έχουν συγγενική σχέση µε τους υπόλοιπους. Το νέο θεσµικό πλαίσιο, βέβαια, δεν αφορά µόνο τη λεγόµενη «οικογενειοκρατία» αλλά και τη «συναδελφική ακαδηµαϊκή αλληλεγγύη», τη «συντεχνιακή», τη «φιλική» – και ο κατάλογος δεν έχει τέλος.
Οι αριθμοί
Πριν από περίπου µία δεκαετία, το υπουργείο Παιδείας για πρώτη φορά είχε κοινοποιήσει δεδοµένα όπως:
*Στο Πανεπιστήµιο Αθηνών είχαν εκλεγεί και διοριστεί 44 παιδιά διδασκόντων.
*Στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, σε σύνολο 189 καθηγητών οι 69 ήταν συγγενείς, ενώ σε τµήµα του Πανεπιστηµίου Πελοποννήσου υπήρχαν δέκα ζεύγη συζύγων καθηγητών.
*Στο Πολυτεχνείο Κρήτης είχε διοριστεί ανδρόγυνο πανεπιστηµιακών, στο Πανεπιστήµιο Αιγαίου εξελέγη µέλος ∆ΕΠ που είναι τέκνο πανεπιστηµιακού και στο Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας εντοπίστηκαν τρεις περιπτώσεις διορισµού ατόµων που είχαν συγγενείς στο συγκεκριµένο ΑΕΙ.
*Στη Νοµική Σχολή Αθηνών υπήρχαν αρκετά µέλη ∆ΕΠ τα οποία… τύχαινε να είναι τέκνα διδασκόντων. Στην Οδοντιατρική διαπιστώθηκε η εκλογή δύο παιδιών διδασκόντων. Στο Τµήµα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας ήταν διορισµένος ο γιος µέλους ∆ΕΠ της σχολής. Στο Φυσικό είχαν πάρει θέσεις ∆ΕΠ ο γιος και η κόρη καθηγήτριας, ενώ µία λέκτορας ήταν κόρη καθηγητή. Κατόπιν αξιολόγησης και σε βάθος χρόνου, το υπουργείο Παιδείας σχεδιάζει και την αναδιάταξη του «χάρτη» των ΑΕΙ. Στο πλαίσιο αυτό, ανάµεσα σε άλλα, προβλέπεται και η κατάργηση ή η µετονοµασία πληθώρας τµηµάτων µε το ίδιο επιστηµονικό αντικείµενο. Η δηµιουργία νέων τµηµάτων χωρίς σχετικές µελέτες έφερε δεκάδες οµοειδή τµήµατα, πολλά από τα οποία φυτοζωούν χωρίς φοιτητές, υποδοµές ή και χωρίς διδακτικό προσωπικό.
Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελούν τα τµήµατα πληροφορικής, 31 συνολικά, σκορπισµένα σε διάφορα πανεπιστήµια. Ταυτόχρονα υπάρχουν τµήµατα χωρίς ουσιαστικά επαγγελµατικά δικαιώµατα και µάλλον ελάχιστες προοπτικές επαγγελµατικής αποκατάστασης για τους αποφοίτους. Βασικός στόχος του υπουργείου είναι σε βάθος χρόνου (2-3 χρόνια) η εικόνα αυτή να αλλάξει ριζικά, µε βασική πάντα προϋπόθεση να ληφθούν τα απαραίτητα µέτρα για τους υπάρχοντες φοιτητές προκειµένου να µη βρεθούν στον «αέρα».
Προς αξιολόγηση
*Πληροφορική (Ηλεκτρολόγοι Μηχανικοί & Μηχ. Υπολογιστών, Μηχ. Πληροφορικής, Πληροφορικής): Σύνολο 31 τµήµατα (22 παλιά + 9 νέα).
*Οργάνωση και ∆ιοίκηση Επιχειρήσεων: 5 παλιά + 4 νέα
*Λογιστικής: 3 + 7
*Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Μηχ. Υπολογιστών: 7 + 3
*Μηχανολόγων: 5 + 4 Αρκετά από τα νέα τµήµατα δεν έχουν καθόλου θέσεις ∆ΕΠ ή έχουν ελάχιστες θέσεις (λιγότερες από 5).
Ακραίο παράδειγµα το παράρτηµα του πανεπιστηµιακού Τµήµατος Νοσηλευτικής της Θεσσαλονίκης (∆ιεθνές Πανεπιστήµιο) στο ∆ιδυµότειχο, µε κανένα µέλος ∆ΕΠ και τα γνωστά προβλήµατα λειτουργίας.
«Μπόνους» στα ΑΕΙ µε τις καλύτερες επιδόσεις
Βασικό θέµα στην ατζέντα του υπουργείου αποτελεί ο τρόπος χρηµατοδότησης των πανεπιστηµίων από το 2021 και µετά, µε τις λεπτοµέρειες να ανακοινώνονται στη σύνοδο των πρυτάνεων στο τέλος του µήνα. Το 2021 ο προϋπολογισµός στα ΑΕΙ θα κατανεµηθεί µε βάση κριτήρια όπως ο αριθµός των ενεργών φοιτητών (αφορά όσους βρίσκονται στα κανονικά έτη σπουδών και όχι τους «αιώνιους»), το κόστος σπουδών ανά φοιτητή, τα εργαστήριά τους, ο χρόνος σπουδών, το προσωπικό και βέβαια το ερευνητικό τους έργο.
Από το 2022 και µετά τα πράγµατα ως προς τη χρηµατοδότηση θα αλλάξουν. Η χρηµατοδότηση κατά 80% θα γίνεται µε βάση τα παραπάνω κριτήρια και κατά 20% από την αξιολόγησή τους σε θέµατα που τα ίδια θα θέτουν. Οσα ιδρύµατα θα πετυχαίνουν τους στόχους τους θα λαµβάνουν το 20%. Οσα δεν τα καταφέρνουν θα το χάνουν και τα ποσά θα κατανέµονται στα υπόλοιπα πανεπιστήµια που είχαν καλύτερες… επιδόσεις.
